Santpoort-Zuid
Fysisch geograaf Dan Assendorp loopt van zijn geboortegrond op de oude duinen nabij Santpoort naar zijn huidige woonplaats op het rivierduin bij Duiven. Stap voor stap toont hij een dwarsdoorsnede van de fysische en historische geografie van Nederland. Hij trapt af in Santpoort-Zuid.
Vanuit het noordwesten naderen we de Hollandse kust. Indrukwekkende pluimen in allerlei kleuren stijgen op van de hoogovens. In de drang om na de Eerste Wereldoorlog minder afhankelijk te zijn van de import van staal is aan de monding van het Noordzeekanaal een enorm staalbedrijf ontwikkeld. We laten deze beeldbepalende industrie links liggen en komen ter hoogte van Duin en Kruidberg aan land. Elke stap landinwaarts wordt het landschap een beetje ouder. Eerst de embryonale duintjes, niet ouder dan zo’n 30 jaar. De zeereep is pas sinds 1850 een mooie rechte zanddijk. Beheerd door het hoogheemraadschap en ik weet nog dat er strenge waarschuwingsbordjes stonden: ‘Duinen belopen is zeewering slopen!’ Nu mag het gelukkig weer iets dynamischer. Wandelend door het duin neemt het reliëf af en reikt de vegetatie hoger. Het laatste duin is weer fors klimmen – een grote massa stuivend zand die rond het jaar 1000 tot stilstand kwam tegen een natte vlakte tussen de strandwallen. Nat zand stuift niet.
De strandwallen en tussenliggende strandvlaktes liggen er al veel langer. Tegen de tijd dat de duinen hier vastliepen, kwamen de eerste graven van Holland voorbij over de Herenweg. Van Den Haag tot Schoorl kom je deze naam tegen in de binnenduinrand en op de strandwallen. Een strategisch belangrijke weg dus en het is dan ook niet vreemd dat we een iconisch Hollands slot treffen op onze tocht: de Ruïne van Brederode.
De strandwallen liggen mooi parallel in bijna dezelfde richting als de huidige kust. En hoe oostelijker je komt, des te lager ze liggen: Santpoort en Bloemendaal het hoogst, dan komt Haarlem, en helemaal naar het oosten Spaarnwoude dat nog net boven het veen uit steekt. We blijven even in Santpoort-Zuid, een dorp met vele namen. Ooit Jan Gijzenvaart of, in de volksmond, ’t Vaartje. Een zanderijvaart waarover het afgegraven zand van de strandwal werd vervoerd richting Het Spaarne. Later werd het Santpoort Station en toen het spoor in een tunnel onder het Noorzeekanaal werd gelegd en Santpoort een eigen station kreeg, veranderde de naam in Santpoort-Zuid.
Om bij de aanleg van het Noordzeekanaal te blijven: de Engelse ingenieurs die het kanaal en de sluizen bouwden, wilden graag in het Duinlustpark op de beboste strandwal met oude duinen wonen. Namen van villa’s als Longwood en Oakwood herinneren daar nu nog aan.
Het kleine stukje Duinlustpark dat onder de gemeente Bloemendaal valt, hoorde ooit bij Santpoort-Zuid. Tot het moment dat de psychiatrische inrichting van Amsterdam op het voormalige landgoed Meerenberg werd opgeheven en er grote villa’s op het voormalige inrichtingsterrein verrezen. Dit is nu officieel Bloemendaal. Was de psychiatrische inrichting daar niet sjiek genoeg voor?
