Tijd voor de kaart

Tijd weergeven op een kaart is een uitdaging voor veel geografen en cartografen. De hedendaagse oplossingen zijn vaak computergestuurd. Interactieve online kaarten, animaties en time sliders duiken overal op. Hoe gebeurde dit vroeger eigenlijk?

Incubatietijd, quarantaine en flatten the curve. De gemene deler van deze inmiddels wereldberoemde begrippen is helder: tijd. Het duurt een aantal dagen tot je symptomen ontwikkelt, wanneer je besmet bent, moet je een aantal dagen in quarantaine. En er moet tijd gerekt worden om de zorginstellingen te ontzien. Dat tijd cruciaal is in de gezondheidszorg,  moge duidelijk zijn.

Ook geografen hebben bij het ontwerpen van kaarten meer dan eens te maken met de factor tijd, en het duidelijk weergeven van veranderingen over tijd is soms best lastig. Denk maar aan het Coronadashboard, dat op veel aspecten nog wat te wensen overliet (zie Geografie april). Toch is dit geen nieuw probleem. Het weergeven van ruimtelijke data over tijd gaat al meer dan een eeuw terug. Bijvoorbeeld als het ging om besmettelijke ziekten. Laten we eens teruggaan in de tijd.

Het moment dat de geografie en de gezondheidszorg elkaar vonden, was halverwege de 19e eeuw. Verbeteringen van de printtechnologie in combinatie met nieuwe ontwikkelingen in de statistiek zorgden halverwege de 19e eeuw voor een explosie aan vooral Britse kaarten.

Als antwoord op de verwoestende cholera-uitbraken werden er kaarten ontwikkeld die moesten helpen deze ziekte te doorgronden en te bestrijden. Voor velen is het bekendste voorbeeld dat van John Snow. Op een plattegrond van Soho-Londen met daarop de spreiding van cholera-gevallen wees hij de Broad-Street pomp aan als mogelijke besmettingsbron. Snow bleek gelijk te hebben en met het weghalen van deze waterpomp was de uitbraak van 1854 in dit stadsdeel voorbij.

Om de cholera-uitbraken beter te kunnen begrijpen, werden er ook kaarten gemaakt die de verschillende uitbraken door de tijd heen lieten zien. Op internationale schaal werd gebruik gemaakt van lijnen of kleuren, waarbij jaartallen de achtereenvolgende (gedocumenteerde) uitbraken aangaven. De kaart uit het cholera-rapport van Edmund Charles Wendt uit 1885 laat met zwarte lijnen, pijlen en jaartallen te zien hoe de cholera-uitbraken zich verspreidden (figuur 1).

Op lager schaalniveau werden andere technieken toegepast. Veelgebruikt waren symbolen, waarbij het formaat van het symbool liet zien in welk jaar de besmetting had plaatsgevonden. Zie bijvoorbeeld de uitsnede van een kaart van een cholera-uitbraak in Oxford, in 1854 (figuur 2). In deze kaart laten de zwarte rechthoeken en vierkanten de cholera-gevallen in 1854 zien, de blauwe rechthoeken de gevallen in 1849, en de blauwe vierkanten die in 1832.