Uummannaq

De economie van Uummannaq, een stadje in Groenland, ruim 600 kilometer boven de poolcirkel, leunt voor een belangrijk deel op de visserij. Maar de klimaatverandering is onmiskenbaar en overbevissing dreigt. 

Groenland is ruim drie keer zo groot als Frankrijk en telt slechts 55.000 inwoners, die zeer verspreid leven. Het is daarmee een van de dunst bevolkte landen ter wereld. Langs de westkust liggen slechts enkele plaatsen met meer dan duizend inwoners, zoals Nuuk, de moderne hoofdstad met ruim 15.000 zielen. De meeste settlements tellen maar een paar honderd mensen. 

Uummannaq, met 1250 inwoners, ligt meer dan 600 kilometer boven de poolcirkel op een eilandje in het Uummannaq-fjord. Ik ben er in april; dan is het fjord volledig dicht gevroren en boven de gladde oppervlakte steken een paar enorme ijsbergen uit die op hun weg naar zee zijn gestrand. Het stadje is schilderachtig tegen de berg gelegen, met kleurige huizen die door een wirwar van trappen verbonden zijn. Over een zo’n trap hangt de huid van een ijsbeer. Mensen vertellen me dat die onlangs geschoten is, omdat hij zich te dicht bij de bebouwing ophield. Vanwege de klimaatverandering wagen de dieren zich dichter bij de bewoonde wereld dan voorheen. 

Toerisme 

Ondanks de prachtige ligging levert het toerisme slechts een beperkte bijdrage aan de economie van Uummannaq. Deels vanwege de kou. De gemiddelde jaartemperatuur is -4 °C. Bovendien kun je hier enkel met een helikopter komen en daarin passen maar acht passagiers. De vlucht van Ilulissat naar Quaarsut, het nabij gelegen vliegveld, telt 32 passagiers. Er zijn dus vier helikoptertransfers nodig om ze allemaal over te brengen naar Uummannaq. Alleen in de zomer kan het ineens erg druk worden, want af en toe leggen er cruiseschepen aan. Dan wordt het stadje enkele uren overspoeld door bezoekers. Het beperkte toerisme is voor mij juist een pre. Er lopen slechts een paar anderen rond die je met wat moeite als ‘vreemdeling’ kunt herkennen. Zoals Marti, een fotograaf uit Parijs, die met een fel oranje muts en een sneeuwbril nogal uit de toon valt. Ze logeert hier drie weken en doet een kunstproject. Sowieso is dit stadje geliefd bij kunstenaars. 

IJsvissen 

Het zee-ijs in het fjord is in april nog begaanbaar en wemelt van de sneeuwscootersporen (‘hoofd- en zijwegen’). Ze zijn van vissers die op hun sneeuwscooters, met grote bakken op sledes achter zich, naar hun plekken gaan om heilbot te vangen. Het zee-ijs verscheen dit jaar pas erg laat, medio februari. Twintig jaar geleden was het fjord al vanaf december begaanbaar. Ook dit is, zo hoor ik overal, het gevolg van de klimaatverandering. Ongeveer 500 meter uit de kust zie ik iemand die aan het ijsvissen is. Ik maak kennis met Nicolas, een Deense geoloog die hier op bezoek is bij zijn vriendin. Zij doet voor de universiteit van Kopenhagen onderzoek naar wat het betekent om in de huidige tijd ouder te worden in de Arctische wereld. Veel ouderen vinden de veranderingen niet fijn. De saamhorigheid verdwijnt, het leven wordt commerciëler, het is meer iedereen voor zich. Nicolas heeft aanvankelijk weinig succes met vissen, maar net als ik besluit verder te gaan, vangt hij een enorme kabeljauw. Ook deze avond eten hij en zijn vriendin weer vis. 

Later zie ik in de verte twee bewegende stipjes op het ijs. Ik loop erheen en ontmoet Carina en Lazza. Ze behoren tot de groep commerciële vissers op heilbot, de soort die het meest gevangen wordt in Uummannaq. Carina is hier geboren en spreekt goed Engels. Zij en Lazza zijn twee jaar bij elkaar. Lazza heeft drie kinderen uit een vorige relatie. Het stel trekt er tweemaal per dag op uit. Het ritueel is steeds hetzelfde. Een lijn voorzien van aas op elke 50 centimeter wordt via een gat in het ijs het water ingelaten. Het fjord is hier 300 meter diep. Na zes uur keren ze terug en halen de lijn op. Soms halen ze wel honderd vissen naar boven; bij minder dan 60 zijn ze ontevreden en kijken ze uit naar een andere stek. In de tijd dat het fjord dichtgevroren zit, is de longline de enige vorm van visserij. Hier in Uummannaq kan het nog, al was het ijs laat dit jaar. In Ilulissat, 200 kilometer zuidelijker, kon het vroeger ook, van december tot maart. Maar de laatste jaren is het ijs te zwak en te gevaarlijk. Dus wordt er nu vanuit kleine bootjes met geweldige motoren van 100 tot 300 pk gevist. De vissers scheuren over het water en manoeuvreren behendig door het ijs op zoek naar een goede stek. De verdiensten in de commerciele visserij zijn redelijk. Alle vissers in Uummannaq, het zijn er ongeveer 300, leveren voor ongeveer 3 euro per kilo hun vis af bij Royal Greenland, een staatsbedrijf en wereldspeler in de visverwerkende industrie. In Groenland zijn er ongeveer twintig fabrieken en de winst bedraagt 50 miljoen euro per jaar. 

Overbevissing 

Maar zoals bijna overal in de wereld is overbevissing ook hier een probleem. De heilbot gaat in aantal en lengte achteruit. In het plaatselijke museum raak ik in gesprek met Lars Fleischer, leraar aan de school, die zich er grote zorgen over maakt. Volgens hem kan de economie van Uummannaq in de naaste toekomst zware klappen krijgen. Dit proces zag ik ook langs de westkust van Canada en Alaska. Langzamerhand werden daar de zeeen leeg gevist en moesten de vissers steeds verder naar het noorden gaan om nog een redelijke vangst binnen te halen. Hetzelfde gebeurt nu in Groenland. In Qaanaaq, het noordelijkste stadje van Groenland, is de heilbot nog fors en in grote aantallen aanwezig. Veel Inuit daar schakelen van de jacht op wild en zeehonden over naar het commercieel vissen op heilbot en dat heeft grote gevolgen voor de gemeenschap. Eeuwenlang was de bevolking hier vrijwel geheel zelfvoorzienend en gebeurde jagen in groepsverband. Maar langzamerhand wordt het meer ieder voor zich en raken mensen afhankelijk van inkomsten om de dure sneeuwscooters en buitenboordmotoren te betalen. Toch blijven ook de oude tradities bestaan. Zo gaan de meeste vissers daarnaast op jacht naar zeehonden, rendieren of vossen. De opbrengst is hoofdzakelijk voor eigen gebruik. En niet alle vissers rijden op sneeuwscooters. In Uummannaq gaat Joas nog elke dag met zijn hondenslee uit vissen – een boeiend tafereel. En ik maak er de plaatselijke kampioenschappen van hondensleerennen voor vrouwen mee, over een afstand van ruim 20 kilometer. Het gaat er fanatiek aan toe. De winnares wordt met slee en al op de schouders gehesen.

Groenland is een autonoom gebied binnen het Koninkrijk Denemarken, gelegen tussen de Noordelijke IJszee en de Atlantische Oceaan, ten oosten van de Canadese Arctische Eilanden. Hoewel het geografisch een deel is van het continent Noord-Amerika, wordt Groenland politiek en cultureel geassocieerd met Europa. Via Kopenhagen kun je vliegen op Kangerlussuaq. Vanaf daar zijn de meeste bestemmingen in Groenland te bereiken. Vanaf IJsland kun je met een propellervliegtuig naar Nuuk, de hoofdplaats. Zie verder www.visitgreenland.com.