Hoe verder met Groenland?
Na drie reizen door Groenland in 2015, 2018 en 2019 en na alles wat ik over het land heb gelezen en besproken met Groenlanders en Denen, dringt de vraag zich aan me op hoe het verder zal gaan met Groenland. Zal het zich uiteindelijk weten los te maken van ‘moederland’ Denemarken, waarvan Groenland sinds 1814 een kolonie is? Met de Deense grondwet uit 1953 werd Groenland zelfs een integraal deel van Denemarken. Hierop volgde een periode van culturele assimilatie. In 1979 verleende Denemarken Groenland zelfbestuur en in 1985 stapten de Groenlanders uit de Europese Unie, omdat ze de externe invloed wilden beperken en vooral ook hun visrijke wateren wilden beschermen. In 2008 bepaalde de bevolking in een referendum dat de Deense regering nog meer macht moest overdragen aan de lokale, Groenlandse regering. Bijvoorbeeld op het gebied van de rechtspraak. Het jaar erop werd de overdracht officieel bekrachtigd. De Deense regering is nog steeds verantwoordelijk voor buitenlandse zaken, beveiliging (defensie, politie en justitie) en het financieel beleid in Groenland. En Denemarken ondersteunt de economie jaarlijks met ongeveer 500 miljoen euro, zo’n 8000 euro per Groenlander.
Ondanks de verregaande bestuurlijke autonomie wensen veel Groenlanders in hun hart volledige soevereiniteit. Maar dat is vooralsnog onhaalbaar. De lokale economie is namelijk sterk afhankelijk van Denemarken. Groenland beschikt momenteel over te weinig eigen middelen om de verzorgingsstaat die op Deense leest geschoeid is, in stand te houden. Zonder Denemarken zouden er geen uitkeringen, pensioenen en banen bij de overheid meer zijn voor Groenlanders. Het zou ook het einde betekenen van onrendabele diensten als binnen- en buitenlandse lijnvluchten en dorpssupermarkten.
Maar er zijn wel kansen voor economische ontwikkeling in de toekomst. Allereerst in de vorm van toerisme. Natuurliefhebbers kunnen op Groenland hun hart ophalen. Het zou mooi zijn als het land inzet op ecologisch verantwoord toerisme, waarbij de opbrengsten ten goede komen aan de lokale economie. Met als motto ‘Keep Greenland a secret’ naar het voorbeeld van Bhutan, dat koerst op ‘High value, low volume’.
Paradoxaal genoeg bieden ook de opwarming van de aarde en het smelten van de ijskap economische mogelijkheden. In de meest extreme klimaatscenario’s zal de temperatuur in het Noordpoolgebied tot 2100 nog 10 tot 12 graden oplopen. De Noordwestelijke Doorvaart wordt wellicht een realiteit voor koopvaardijschepen, en mijnbouw en olie- en gaswinning worden aantrekkelijker.
In de onafhankelijkheidsdiscussie speelt nog een andere factor en dat is de bevolkingsomvang in relatie tot de oppervlakte. Met een dikke 2 miljoen vierkante kilometer (vier keer Frankrijk) is Groenland het grootste eiland ter wereld. Met ongeveer 56.000 inwoners (2020) is het tevens het dunst bevolkte land (bevolkingsdichtheid van 0,03/km²). De kustlijn van 44.000 kilometer (langer dan de evenaar), waar het in de winter ook nog donker is, valt als grenslijn nauwelijks te controleren.
Denemarken en de andere leden van de Arctische Raad (Canada, Finland, Noorwegen, Rusland, de Verenigde Staten, IJsland en Zweden) hebben de afgelopen decennia weliswaar geprobeerd meningsverschillen in goede harmonie op te lossen, maar of dit op termijn zo blijft, is natuurlijk de vraag. Door het smelten van het zee-ijs van de Arctische Oceaan verandert de geopolitieke situatie in het poolgebied onherroepelijk. In zijn eentje loopt Groenland het risico een speelbal te worden van de grote mogendheden Rusland, de Verenigde Staten, Canada en China. In augustus 2019 liet president Trump nog weten Groenland te willen kopen. Daar werd over gegniffeld, maar hij meende het serieus. Moeten de Groenlanders hun verlangen naar autonomie en onafhankelijkheid dan maar opgeven en accepteren dat de huidige mate van zelfbestuur het hoogst haalbare is? In termen van welzijn en welvaart zou dit waarschijnlijk de verstandigste keuze zijn. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Volledig baas in eigen huis is overal ter wereld een groot goed, zo ook in Groenland.
De Zweedse serie Thin ice verbeeldt hoe de Groenlandse regering omwille van onafhankelijkheid bereid is olieboringen toe te staan in een net ontdekt, gigantisch olieveld en zich ten koste van veel doden en verraad overlevert aan de Amerikanen. Natuurlijk is dit fictie en zal het vast niet zo gaan. Maar toch. Het is zeer wel denkbaar dat de Groenlanders voor hun onafhankelijkheid ook een hoge ecologische en sociale prijs zullen betalen.
Maar volgens mij zou het ook anders kunnen. Ik stel me een proces voor waarbij tegelijkertijd gewerkt wordt aan het voorbereiden van de onafhankelijkheid van Groenland én aan een hernieuwde samenwerkingsovereenkomst tussen Groenland en Denemarken, maar dan als twee onafhankelijke staten. De Denen hebben immers toegezegd zich niet te zullen verzetten als de Groenlanders zich willen losmaken. Tegelijkertijd hebben Denemarken en Groenland een eeuwenoude relatie met elkaar. Daarin past een vernieuwde en op de lange termijn gerichte samenwerking tussen beide landen waarbij veel van de huidige afspraken min of meer gecontinueerd worden, aangevuld met enkele nieuwe afspraken, bijvoorbeeld over milieu en mijnbouw. Zo’n aanpak biedt wederzijdse voordelen. Denemarken heeft vooral geopolitiek en ook gevoelsmatig baat bij een goede relatie met Groenland. De eeuwenlange bemoeienis met de kolonie heeft een band gesmeed. Omgekeerd heeft Groenland groot belang bij een betrouwbare partner op vele terreinen (financieel, handel, rechtspraak, defensie).
Wordt Groenland onafhankelijk, dan hebben de Inuit voor het eerst een internationaal zelfstandige status
In deze opzet hoeft Groenland bovendien niet eerst ‘rijk’ te worden alvorens zijn eigen weg te gaan. Alles op voorwaarde dat Groenlanders ervan doordrongen raken – niet alleen rationeel, maar ook gevoelsmatig – dat continuering van de relatie met Denemarken de meeste kansen biedt op een leven in welvaart en vrede, waarin de transformatie van hun cultuur naar een moderne variant het best gewaarborgd is.
Ik zie al helemaal voor me hoe het sluitstuk van dit ongetwijfeld (jaren)lange proces van praten en onderhandelen zijn apotheose vindt in een eindceremonie van één dag – dat wordt gelijk een nationale feestdag van Groenland. ’s Morgens stemt het Groenlandse parlement in met het voorstel de onafhankelijkheid uit te roepen en met de nieuwe samenwerkingsovereenkomst. De regering krijgt het mandaat deze te ondertekenen. ’s Middags komen de vertegenwoordigers van Groenland en Denemarken bij elkaar en sluiten de akkoorden (waarmee het Deense parlement dan al eerder heeft ingestemd). De internationale pers is aanwezig, er wordt een pint gletsjerbier gedronken en walvisbiefstuk gegeten. Daarna: feest in zowel Groenland als Denemarken. Overigens niet alleen voor de Groenlanders. Het nieuwe Groenland zou het eerste (en waarschijnlijk ook enige) land zijn waarin de Arctische bevolking, de Inuit, een internationaal zelfstandige status heeft. Tot nu toe worden de Inuit steeds indirect via de regeringen van Canada, de VS en Denemarken ‘vertegenwoordigd’.
In Geografie februari en mei 2019 en december 2020 schreef Dolph Kessler reisverslagen over respectievelijk het stadje Uummannaq en West- en Oost-Groenland. In 2020 verscheen zijn fotoboek Keep Greenland a Secret.