De Bosatlas van de Wadden

Genieten zolang het nog kan

Overboord geslagen containers zul je niet vinden in De Bosatlas van de Wadden, maar verder staat er wel zo’n beetje alles in. De atlas heeft een hoog feelgood-gehalte. Want anno 2019 luidt het parool: geniet ervan zolang het nog kan. 

Als reactie op het tweedammenplan van de provincie Friesland ontstond eind 1965 de Waddenvereniging als beschermer van het Waddengebied. In de decennia daarna werd er vooral aandacht gevraagd voor de bedreigingen door menselijk handelen. Eigenlijk was het al die tijd een waanzinnig mooi probleemgebied. De atlas vat dit nu samen in de spreads Van protest naar breed draagvlak en Bedreigingen en maatregelen. De overige 220 pagina’s hebben vooral een positieve grondtoon. 

En dat mag ook wel. Laten we genieten van de Wadden zolang het nog kan. Voor het einde van deze eeuw kan het immers gedaan zijn met dit unieke gebied. In het rapport Toekomst Waddenzee uit 2017, geschreven in opdracht van de Waddenvereniging, valt te lezen dat er steeds meer water in de Waddenzee stroomt door stijging van de zeespiegel en daling van de zeebodem. Er komt een moment dat de sedimentatie dit proces niet meer kan bijhouden. De Waddenvereniging roept in de campagne Geef tegengas nog wel op om gaswinning in het gebied te stoppen, zodat de bodemdaling vertraagt, maar tegen klimaatverandering en zeespiegelstijging lijkt geen kruid gewassen. Het is in het beste geval uitstel van het afscheid van de Wadden zoals we ze nu kennen. 

Ook daarom is het belangrijk dat er met De Bosatlas van de Wadden nu een prachtige momentopname ligt. Koop een exemplaar en wees er zuinig op. Het gaat een gezocht boek worden. Hopelijk mag dat nog even duren en profiteert niet u, maar uw schare kleinkinderen daarvan. 

Thema’s 

Waarom de Wadden bijzonder zijn, tonen de luchtfoto’s van Karel Tomeï, die we ook uit andere Bosatlassen kennen. Het zijn veelal weidse vergezichten zoals van het Borndiep, maar soms ook verrassende landschapselementen in close up, zoals het drenkelingenhuisje op de Vliehors. Verder staat de atlas vol met foto’s en figuren van organisaties die in het gebied actief zijn of er belangen hebben, ontelbare speciaal voor de atlas vervaardigde thematische kaarten, en 30 pagina’s topografische kaarten uit de Basisregistratie Topografie, TOP25raster. De zes inhoudelijke thema’s van de atlas behandelen steeds een onderwerp in 24 tot 34 pagina’s. En of het nu Tussen land en water, of Toerisme en cultuur is, alle thema’s zijn geografisch relevant. Ze worden voorafgegaan door Wat is Wad? Dit is een samenvatting van de atlas in drie panoramische beelden van fictieve landschappen, bestaande uit fotografische en digitale elementen. De panorama’s gaan over Strand en duinen, Geulen, prielen en platen, en Kwelders en polders. Ze doen denken aan de aloude schoolwandplaten. 

Afbakening 

Tijdens de overhandiging van het eerste exemplaar van de atlas aan de directeur van de Waddenvereniging, Lutz Jacobi, waren er vragen uit de zaal over de afbakening van de Wadden. De atlas gaat namelijk voor een belangrijk deel over het Nederlandse stuk. In de thematische cartografie komt echter veelal het hele Nederlandse, Duitse en Deense Waddengebied aan bod. De topografische kaarten beperken zich dan weer tot het Nederlandse deel. Een dergelijke vraag valt te begrijpen, maar de uitgever verdient in mijn ogen een compliment. De belangstelling van de meeste Nederlanders gaat ongetwijfeld uit naar het Nederlandse deel van de Wadden. Misschien zijn er zelfs nog wel Nederlanders die er nooit over hebben nagedacht dat de Wadden niet eindigen bij de grens. Verschijnselen zoals getijdebewegingen en gebieden met terpen komen voor in het hele Waddengebied, en scheepvaartroutes doorkruisen niet enkel de Nederlandse wateren. Voortreffelijk dat dit alles is opgenomen in de atlas, zonder er een onverkoopbaar product van 800 pagina’s van te maken. 

Genieten 

Is deze mooie atlas over een mooi gebied enkel voor de fervente Waddentoerist? Hier moet ik iets bekennen: ik ben nog nooit op een Waddeneiland geweest. Afgeschrikt door prijsverhogingen voor vakantiehuisjes van 300% in de week van de herfstvakantie, koos ik dan toch maar voor de Franse Opaalkust. Maar ook ik – als niet Waddentoerist – geniet van de atlas, bijvoorbeeld van de kaart met vuurtorens. Niet alleen de torens zelf zijn prachtig, ze gaan ook vergezeld van een fascinerende infographic over zichtbaarheidsafstand van vuurtorens. Waar moet je varen met je bootje om in een heldere, donkere nacht dit beeld van de vuurtorens te krijgen? Het zichtpunt lijkt – met de blik naar het zuiden – ergens zo’n 5 kilometer ten noordwesten van de Hohe Weg-toren te liggen. Dat zou volgens zeekaarten betekenen dat je je dan bevindt in de buurt van Leuchtturm Alte Weser. Maar die staat niet op de kaart in de atlas. Is dat erg? Eigenlijk niet. Ik heb uren plezier en van alles gezien en gelezen waarover ik nooit eerder hoorde. 

Favoriet? 

Omdat ik er nooit heen ga, kan ik ook niet spreken over mijn favoriete Waddeneiland. Wat ik hoor, is meestal Schiermonnikoog, Terschelling, of eventueel Ameland. Na het bekijken van de atlas zou ik me hard willen maken voor Vlieland (figuur 6). Allereerst is maar de helft van het eiland toegankelijk, is het compact en niet overspoeld met dagjesmensen of toeristen die blijven slapen. In 2017 waren er op Vlieland 193.000 toeristische overnachtingen tegen 900.000 op Texel! Op Schiermonnikoog waren het er nog minder, 100.000, maar daar kwamen wel 200.000 dagjesmensen, tegen 17.000 op Vlieland. En als ik op de kaart van de Belevingskwaliteit kijk, telt Vlieland echt niet minder gewaardeerde plekken dan Schiermonnikoog of Ameland. Zelfs op de stomste kaart in de hele atlas, Waardering Nederlands Waddengebied, met willekeurige uitspraken van mensen op de eilanden geplakt, vind je ‘onvergetelijke ochtend’ en ‘ultiem genieten’ bij Vlieland. 

Toekomst 

Ik vermaak me in winterse omstandigheden prima met deze Bosatlas van de Wadden. Maar over een maand of wat, als de weersomstandigheden beter zijn, ga ik erheen. Ik wil het gezien hebben nu het nog kan. De atlas is subtieler in het aanmoedigen om een bezoek te brengen dan ik. ‘Griend mag weer wandelen’ klinkt mij geruststellend in de oren, en het kaartje ernaast van Maatregelen tot herstel van Griend ademt het gevoel: dat hebben we mooi gefikst. Ik wil het uitschreeuwen: kijk nog even goed naar de foto’s en kaarten en bedenk wat je zelf wilt zien. En gá dan, want straks is het te laat. Dan rest enkel een atlas van wat eens het mooiste stukje Nederland was.