Atlasmedaille (voorheen Planciusmedaille)

De Atlasmedaille wordt uitgereikt aan personen, die zich uitzonderlijk verdienstelijk hebben gemaakt voor de aardrijkskundige wetenschap in het algemeen. De medaille heet sinds 2025 Atlasmedaille, voorheen droeg deze de naam van Petrus Plancius. In het kader van het dekolonisatiedebat heeft het KNAG-bestuur stilgestaan bij de rol die Plancius heeft gespeeld bij de exploratie en exploitatie van een groot deel van de wereld in de 17e en 18e eeuw. Hij was bij leven kaartenmaker en heeft vanwege zijn aardrijkskundige beschrijvingen en zijn activiteiten als cartograaf de aanzet gegeven voor de spectaculaire groei van de Nederlandse cartografie in de zeventiende eeuw. Plancius was daarmee een grote stimulator van de Nederlandse zeevaart. Hoewel Plancius predikant was, en zijn motivatie om de wereld in kaart te brengen met name religieus, speelden zeker ook politieke en commerciële belangen een rol. Waarschijnlijk is dit laatste ook de reden geweest dat het KNAG indertijd (bij het 40-jarig bestaan van het KNAG in 1913) heeft gekozen voor de volgende tekst op de achterkant van de medaille: 'De handel volgt de wetenschap'. Inmiddels denkt het KNAG anders over de rol van de wetenschap en het koloniaal verleden van het KNAG, getuige de verklaring uit 2023 op de website: Historie.

Het KNAG-bestuur vindt dat Plancius met het mogelijk maken van vele expedities  vanaf de 17e eeuw een aanzienlijke positie in het kolonisatieproces heeft gehad. Het KNAG-bestuur is daarom van mening dat de tijd was gekomen dat deze eremedaille destijds naar Plancius vernoemd, een nieuwe naam zou krijgen. Allen die deze medaille in het verleden hebben gekregen, uit handen van het KNAG, hebben zich zeer verdienstelijk gemaakt voor de wereldwijde aardrijkskunde – dat staat voorop, en blijft voorop staan. Met blijvende uitleg over de naamwijziging op geografie.nl wil het KNAG hieraan recht doen. Maar in het huidig tijdsgewricht waarin de maatschappij en ook het KNAG het koloniaal verleden erkent en benoemt, past deze naam niet meer. Ook niet de tekst op de achterkant van de medaille 'De handel volgt de wetenschap' – het zou eerder 'Eenieders welzijn volgt wetenschap' moeten zijn. 

De nieuwe naam Atlasmedaille is een vernoeming naar de titaan Atlas, die afhankelijk van de overlevering letterlijk hemel dan wel aarde kan dragen. Die symboliek past goed bij de mensen die deze medaille ontvangen: zij dragen, figuurlijk gesproken, de aardrijkskundige wetenschap op hun schouders. Peter van der Krogt schreef in 2025 dit artikel in Geografie over ‘wat of wie 'Atlas' is’. Met deze stap, blijvende uitleg over de naamswijziging op geografie.nl en het eren van allen die de Planciusmedaille hebben ontvangen wil het KNAG recht doen aan zowel het verleden als de waarden van vandaag.

Toekenning Planciusmedaille

2023 prof. dr. S.B. Kroonenberg
2022 dr. P.C.J. van der Krogt
2019 prof. dr. H. Ottens
2012 prof. dr. P. Pellenbarg
2009 prof. dr. J. van Weesep
2009 prof. dr. G.A. van der Knaap
2009 prof. dr. T.W.J. van Asch
2007 prof. dr. F.J. Ormeling jr.
2007 prof. dr. G. Schilder
2006 prof. dr. J.M.G. Kleinpenning
2003 prof. dr. G.A. Hoekveld
2001 prof. dr. H. van Ginkel
2001 prof. dr. H.H. van der Wusten
2000 prof. dr. F.J. Ormeling sr.
1998 prof. dr. H. Verstappen
1959 Sir Vivian Fuchs
1957 prof. dr. ir. F.A. Vening Meinesz
1933 dhr. S.A. Hedin
1930 Sir Francis Younghusband 
1930 prof. dr. G.A.F. Molengraaff 
1928 prof. dr. A. Penck 
1926 dr. ph. C. Visser 
1921 dr. ir J.W. IJzerman