Nieuwe Alcarta en Bosatlas: eigentijds

De wereld verandert snel, mede door de toenemende digitalisering. Dat is te zien aan de  nieuwe edities van de Alcarta Wereldatlas en De Grote Bosatlas. Deze bieden het aardrijkskundeonderwijs interessante nieuwe kaarten en figuren over actuele onderwerpen. Ook zijn er extra mogelijkheden om digitaal te leren.

De digitalisering was al eerder ingezet, want de 1e editie van de Alcarta Wereldatlas en de 55e van De Grote Bosatlas (hierna: Alcarta en Bosatlas) gingen beide vergezeld van een gratis online versie. De grote vernieuwing in de 56e editie van de Bosatlas zit hem erin dat de atlas nu in een digitale leeromgeving is geplaatst. Leerlingen krijgen allerlei hulpmiddelen om actief met de atlas aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld door eigen digitale kaartverzamelingen aan te leggen en kaarten zelf digitaal te bewerken. Het idee is dat alle leerlingen overal toegang moeten hebben tot de complete digitale Bosatlas en daarmee online ook goed kunnen leren. Daarnaast zullen er op school papieren klassensets van de atlas beschikbaar zijn voor gebruik tijdens de les. De reclame voor de nieuwste Bosatlas heeft het over ‘De Grote Bosatlas Flex’: de Bosatlas op papier en digitaal, plus een eigen digitale werkatlas (Mijn Bosatlas) en atlas- en kaarttrainers. ‘De digitale atlas updaten we regelmatig’, belooft de uitgever, en de papieren atlas sluit aan op het actuele examenprogramma.

Bij Alcarta was al sprake van extra digitale materialen via het Alcarta Online Premium-pakket. Dat bevat naast de digitale atlas veel extra statistische informatie bij de kaarten, landenprofielen, anamorfosekaarten, Streetview en 3D Google Earth. Ook bij Alcarta dus heel wat mogelijkheden om digitaal te werken in de aardrijkskundeles.

Alcarta

Hoe actueel de nieuwe Alcarta is, blijkt onder meer uit het feit dat de impact van de recente pandemie al in tal van kaarten af te lezen is. Kaart 43I toont de sterfte aan covid-19 per 100.000 inwoners per Corop-gebied in Nederland in 2020. Noord-Nederland is duidelijk minder zwaar getroffen dan de rest. De grafiek op pagina 267 laat zien dat het aantal luchtpassagiers op diverse grote vliegvelden in de wereld tussen 2019 en 2020 is gekelderd. En kaart 264A dat de totale wereldhandel tussen 2019 en 2020 is afgenomen, maar nog altijd veel groter is dan in 1980. Op pagina 194-195 zie je de enorme terugloop van het toerisme op Curaçao van 467.000 bezoekers in 2015 naar 181.000 in 2020. 

Mooi nieuw tekenwerk toont Alcarta onder meer met een informatieve figuur over korrelgrootte bij de grondsoortenkaart (pag. 20). En bij de bodemgroepenkaart (pag. 21) staan heel handig bodemprofielen. Leerzaam is ook het Eulerdiagram met een overzicht van de onderdelen van het Koninkrijk der Nederlanden (pag. 36), die elke Nederlander eigenlijk zou moeten kennen. Nieuw zijn ook de 3D-tekeningen van de divergentie van de Midden-Atlantische rug bij IJsland (114B2) en van het ontstaan van een orkaan (181E), al zijn deze zonder legenda niet echt duidelijk. Jammer dat de satellietfoto van het traject van de orkaan Katrina (2005) is opgeofferd voor de orkaantekeningen.

Wie de nieuwe Alcarta doorbladert, ziet dat sterke punten van de eerste editie behouden zijn. Je kunt online kaarten openen in Google Earth en detailkaarten linken naar Google Maps, Statistiek en Alcarta Data. Bij laatstgenoemde kun je onder meer gegevens van gebieden aflezen door met je muis over de kaart te bewegen. Je stapt ook zo vanuit een atlaskaart naar Streetview en loopt dan bijvoorbeeld door het GeoFort of door de favela’s in Rio de Janeiro. Het kon bij de eerste editie van Alcarta al en het kan ook bij de Bosatlas.

Verder zien we in de nieuwe Alcarta bekende navigatiehulpmiddelen terug: kleurgebruik per hoofdstuk, een bladwijzer voorin, verwijzingen in de kaart naar andere kaarten, legenda altijd bij de kaart en zo min mogelijk kaarten kantelen. Ook de schaalvaste kaarten zijn behouden: alle continenten 1:36 miljoen en alle deelcontinenten 1:16 miljoen.

De tweede editie bevat heel wat nieuwe kaarten. De uitgever meldt er 27. Bijvoorbeeld over water in Nederland (63F en 69H) en op wereldschaal over de plastic soep (243D), overgewicht (247D) en mondiale netwerken met internetdichtheid, belastingparadijzen en dekking van mobiele telefonie (266A). Boeiend, al had de legenda van de laatste kaart wel duidelijker gemogen.

Verder biedt Alcarta een flink aantal vernieuwde kaarten, zie bijvoorbeeld klimaat, bodemgebruik en toerisme in Nederland. Het kleurgebruik is geüniformeerd. Alle thematische kaarten met hetzelfde thema hebben dezelfde kleurtinten, zie onder meer jaarlijkse neerslag en bevolkingsspreiding.

In het topografisch register zijn verwijzingen naar de verplichte driehonderd topografische namen van de Citolijst duidelijk gemarkeerd – erg handig in de onderbouw. En op internet staan twee lesbrieven inclusief antwoorden om met Alcarta te oefenen: over bevolking en over lage waterstanden in de Rijn.

Bosatlas

De 56e editie van de Bosatlas biedt weer een heldere cartografie, landschapskaarten met mooie, illustratieve foto’s en net als Alcarta een compleet aanbod van kaarten in een overzichtelijke structuur. De Bosatlas is ingrijpender vernieuwd dan de atlas van Alcarta. Opvallende nieuwkomers zijn de topics. Het zijn dubbele pagina’s over ‘grote onderwerpen van deze tijd’, namelijk Nederland waterland, Extremer weer, Energienet van de toekomst, Lagos, China’s nieuwe zijderoute en het Amazoneregenwoud, met foto’s, kaarten, figuren en korte teksten. De uitgever belooft regelmatig actuele informatie toe te voegen.

Neem de topic over Lagos, een van de snelst groeiende steden ter wereld. Leerlingen maken kennis met arme en rijke delen van deze megastad. Arm en rijk in Nigeria is een examenonderwerp op het vmbo. De topic zet Makoko, de grootste drijvende sloppenwijk ter wereld, tegenover Banana Island, met gated communities voor de rijken. Met deze keuze van de uitgever voor topics vervagen de grenzen tussen schoolatlas en schoolboek. Maar misschien is dat wel de toekomst. Vanuit de leerling gezien is het in ieder geval goed om meer foto’s en korte toelichtingen bij kaarten te krijgen, of dat nu in een schoolboek of atlas gebeurt. Het gaat immers om het verhaal achter de kaart.

Ook de Bosatlas bevat veel nieuwe en vernieuwde kaarten en figuren op papier en online. De uitgever meldt 88 nieuwe kaarten en grafieken. Opmerkelijk is pagina 79 over vrijheid en gelijkheid in Europa met twaalf thematische kaarten. Kaart 79I laat zien dat in heel veel Europese landen vrouwen in 2019 nog altijd flink minder verdienden dan mannen. En kaart 79H toont dat in Albanië, Rusland, Noorwegen, Ierland, Denemarken, Oostenrijk en Tsjechië bij vrouwen van 25 jaar en ouder het aandeel dat voortgezet onderwijs heeft gevolgd, in 2015-2020 hoger lag dan het aandeel bij de mannen. Deze nieuwe pagina is ten koste gegaan van zes kaarten over migratie in de vorige editie. Die zijn verhuisd naar de digitale versie. Verder bevat de nieuwe Bosatlas meer kaarten over klimaatverandering.

De Grote Bosatlas kent nu ook kleurcodes voor Nederland, Europa en de andere werelddelen om sneller kaarten te kunnen selecteren. Nieuw is dat bij een aantal kaarten staat dat er online extra kaarten te vinden zijn. Daarmee is de atlas flexibeler en meer up-to-date te houden.

Belangrijke vakdidactische uitbreidingen zijn dat docenten en leerlingen kunnen kiezen welke kaarten ze digitaal naast elkaar willen zetten om te vergelijken, dat ze in die kaarten kunnen tekenen en dat ze een eigen digitale Bosatlas kunnen maken inclusief eigen notities en foto’s. Verder biedt de digitale Bosatlas een flink aantal oefeningen op verschillende niveaus om atlas- en kaartgebruik te trainen, een topotrainer, een dominospel waarbij je foto’s bij locaties moet zoeken en een windroosopdracht. Ook zijn er ‘NU Actueel’ lesopeners beschikbaar. Een voorbeeld voor het vmbo gaat over zeespiegelstijging aan de hand van de vraag: Wonen we over 300 jaar nog in de Randstad? Al met al steeds meer mogelijkheden om de wereld dichtbij en veraf te ontdekken en te begrijpen.

Eigentijds

Alcarta en de Bosatlas benadrukken graag dat ze ook digitaal zijn. Stap voor stap worden de mogelijkheden voor online leren uitgebreid en dat is zeer gewenst. Goed dat atlassen en het aardrijkskundeonderwijs met hun tijd meegaan en dat de digitalisering in schoolatlassen en -boeken doorzet. Vooral nu beide atlassen ook meer doen met kaarten door ze te combineren met ander beeldmateriaal en hulpmiddelen om actief te leren. Het geheel geeft op school en thuis veel meer mogelijkheden voor individueel, interactief en vlot leren aan de hand van geografische data. Geografische informatie vinden, analyseren en evalueren, daar gaat het om. Én om goede leerkrachten die leerlingen aan de hand van geografische vragen helpen door de bomen het bos te zien. Beide nieuwe atlassen helpen hen op weg.