Als het in Geografie over rivieren gaat, betreft het vrijwel altijd de grote rivieren en grootschalige programma’s als Ruimte voor Rivier. Maar er is zo veel meer water in Nederland dat zijn oorsprong heeft als rivier. Ze zijn veelal ingedamd, gekanaliseerd en zelfs ontdaan van hun bron. Deze ‘miskende rivieren’ kunnen een belangrijke rol spelen in klimaatadaptatie en natuurherstel. 

Geology of the Netherlands en DINOloket

Afgelopen maart verscheen de tweede editie van Geology of the Netherlands, het standaardwerk over de geologie van Nederland. Het klinkt als voer voor ingewijden, maar gecombineerd met DINOloket zijn er volop kansen voor gebruik in het onderwijs.

Het laatste traject van ‘de lijn van Dan’ begint bij de brug over de IJssel bij Westervoort en is een verzamelingen van diverse typen bruggen, twee smalle boogbruggen voor het spoor, een iets bredere voor het wegverkeer en het ‘Boodschappenmandje’ voor de fietsers. Bij de renovatie van de verkeersbrug in 2011 bleek dat er geen geograaf was betrokken bij de plannen. De problematiek was en is behoorlijk complex en daar zijn geografen juist zo goed in. 

Richting Arnhem volgt ‘de lijn van Dan’ het tracé van de Amsterdamseweg langs en door een reeks landgoederen met aansprekende landschappelijke namen. Vijverberg, Lichtenbeek, Hoog Erf en Mariëndaal verwijzen alle naar het water en unieke reliëf van Arnhem en omgeving.

Na de stuwwal die de oostelijke begrenzing vormt van het grote glaciale bekken van de Gelderse vallei, daalt de ‘lijn van Dan’ een klein stukje af richting een gebied dat gedurende de een-na-laatste ijstijd, het Saalien, geïsoleerd lag tussen drie stuwwallen. Die van Ede in het westen, de stuwwal van Oud-Reemst in het noorden en die van Arnhem in het zuidoosten. Tijdens de aanleg en verbreding van de spoorlijnen en snelwegen in dit gebied konden geologen de glaciale structuur hier goed onderzoeken. 

Terwijl fysische geografie op de middelbare school tegenwoordig bar weinig aandacht krijgt, zijn er in de loop der tijd heel wat (les)boeken over het landschap verschenen. Die werden en worden vooral gebruikt in het hoger onderwijs. Ze schetsen de ontwikkeling in het fysisch-geografisch denken.

Hessenwegen overbruggen grote afstanden in een redelijk recht lijn. De ‘lijn van Dan’ blijft de Hessenweg door de Gelderse vallei (Geografie 2024-03) daarom in zuidoostelijke richting volgen en na Barneveld gaat het rechtdoor langs Lunteren de stuwwal op. Voor Nederlandse begrippen is dit al een aardige berg; over een afstand van 400 meter voert het wel zo’n 20 meter omhoog

De Gelderse vallei heeft een glaciale oorsprong en is als depressie in het landschap ontstaan doordat het ijs in de voorlaatste ijstijd vanuit het noorden zand en klei voor zich uit duwde. De Gelderse vallei is ook onderdeel van de Bible Belt, waar relatief veel conservatieve protestanten wonen. Dat deze zone dwars door Nederland loopt, van Zeeland tot in Friesland, is terug te voeren tot de lijn van het Twaalfjarig Bestand in het begin van de 17e eeuw. Ten zuiden ervan, in het Spaanse deel, werd de protestantse bevolking gedwongen zich te bekeren tot het katholieke geloof. Velen kozen ervoor te verhuizen naar de noordzijde van de bestandslijn. Toen in de tweede helft van de 17e eeuw Barneveld weer een katholieke priester kreeg, zag die in dat er in deze gemeente voor hem geen kansen lagen. Dus week hij uit naar Achterveld. Dat is nog steeds een katholieke enclave met zelfs een grote carnavalsoptocht.

De route van Bloemendaal naar Duiven volgt de Eem, waar het landschap na een voorde verandert. Het maaiveld stijgt boven NAP, en afwatering verloopt via beken als Barneveldsche Beek. Historische documenten roepen vragen op over de aanwezigheid van een echte rivier bij Amersfoort. Deze inzichten zijn relevant voor klimaatbestendige stadsplanning, wellicht door water langer vast te houden in een doorstroommoeras.

Verken glaciaal Nederland, van de Utrechtse Heuvelrug tot de Eemvallei. Ontdek hoe boeren dit zandlandschap naar hun hand zetten en hoe fysisch geografen verrassende ontdekkingen doen over oude begraven bodems in de Laarder Wasmeren.