Dekolonisering zonder einde?

Het KNAG, de geografische wetenschappen en het aardrijkskundeonderwijs hebben hun wortels in de koloniale tijd. Bezinning op dat verleden is nodig om tot dekolonisatie van kennis te komen.

Het KNAG is ontstaan in de tijd van de Verlichting en de wetenschap, maar ook de tijd van imperialisme en kolonialisme. Het werd in 1873 opgericht door vier leraren aardrijkskunde met als doel ‘vermeerdering der kennis van de Aardbol’. Maar achter dat wetenschappelijke hoofddoel zaten meerdere praktische doelen en belangen, zo valt te lezen in een brief die de oprichters van het KNAG in februari 1873 stuurden aan bekende beoefenaars van de aardrijkskunde: ‘… teneinde de ontwakende belangstelling in de aardrijkskunde aan te wakkeren, en daardoor de kennis te vermeerderen, waarvan onder andere de handel, scheepvaart, industrie, kolonisatie en emigratie de vruchten konden plukken’.

Geografie als wetenschap

Van een methodologische revolutie zoals in de jaren 1960-70 is geen sprake, maar van een stilstand evenmin. Nieuw manieren om data te verzamelen en te analyseren zijn volop in ontwikkeling. Toenemende rekencapaciteit maakt kwantitatieve analyses steeds complexer. Daarnaast bloeien kwalitatieve methoden.

´De opleiding leerde mij met kritische blik kijken’

Hoewel minder dan historici vinden ook geografen werk in de journalistiek. Bijvoorbeeld Cunera van Selm (59), eindredacteur en chef verslaggevers bij RTV Noord. Na een echte geografische baan kwam ze terecht in de journalistieke wereld. Daar is ze als een vis in het water.

Een essay over vijftig jaar curriculum

De onderwijsgeografische ambities van zo’n vijftig jaar geleden zijn lang niet allemaal waargemaakt in de leerplannen en de schoolpraktijk. Maar de inhoud van de aardrijkskunde beweegt wel mee met trends in onderwijs, vak en samenleving.

Toen troepen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger in april 1873 voet aan wal zetten op Atjeh, was hun topografische kennis van het sultanaat gebrekkig. Dat kwam ze duur te staan: de expeditie liep uit op een bloedig fiasco en de Nederlanders dropen na zeventien dagen af.

Niet langer docent of overheidsplanoloog

Architectenbureaus en ingenieursbureaus waren er al heel lang, maar ‘geografenbureaus’  bestonden tot omstreeks 1980 nauwelijks. Daarna begonnen ze aan een ware opmars.

‘De huizencrisis tackelen vergt een brede geografische blik’ 

Over de vastgoedwereld wordt weinig geschreven in Geografie. Maar vastgoedontwikkelingen zijn van grote invloed op de ruimtelijke ordening. Dat blijkt uit een gesprek met Arnold Eisses, partner in het vastgoed-adviesbureau abcnova. ‘Een vastgoedobject staat altijd in de context van de stad eromheen.’

De Onderwijsdag wordt een vast onderdeel op de KNAG-jaarkalender, met lezingen, workshops en een bedrijvenmarkt, en groeit uit van een bijeenkomst met tweehonderd deelnemers tot een mega-event dat vóór corona meer dan duizend belangstellenden trekt. Daarmee bereikt het evenement wel de grens van wat in deze opzet mogelijk is. De Onderwijsdag is zo populair dat er de laatste jaren mensen teleurgesteld moeten worden. Vanwege (brand)veiligheid en vergunningen is het soms noodzakelijk de inschrijving voortijdig te sluiten.

Het zijn werelden van verschil: sociale geografie in de jaren 1970 en nu. Nieuwe interdisciplines leiden tot fragmentatie van traditionele disciplines, en de wetenschappelijke gemeenschap van geografen is diverser en internationaler geworden.