Kaarten tonen in één oogopslag een veelheid aan data en helpen ruimtelijke patronen te ontdekken. Daarbij is zelf een kaart maken makkelijker dan ooit. Maar kaarten zijn meer dan neutrale visualisaties, zoals weer bleek bij de recente discussie rond ‘De Stikstofkaart’ (Geografie januari 2023). Aandacht in het onderwijs voor een kritisch cartografisch perspectief is daarom belangrijker dan ooit. 

Meten is weten

Drones, terrestrische laserscanners, grote schaalmodellen, luminescentiedateringen: de hedendaagse fysisch geograaf beschikt over een arsenaal aan technieken waarvan voorgangers niet eens konden dromen. We duiken hier wat dieper in de mogelijkheden.

Het landschap is een brug tussen verleden en toekomst

Michiel Purmer staat dagelijks met zijn voeten in de klei of tussen de archiefkasten. Als Erfgoedspecialist voor Natuurmonumenten draagt hij zorg voor ons landschappelijk verleden. Nog elke dag ziet hij zijn geografiebasis terug in het werk. ‘De klassieke ruimtelijke bril is écht belangrijk.’

Dekolonisering zonder einde?

Het KNAG, de geografische wetenschappen en het aardrijkskundeonderwijs hebben hun wortels in de koloniale tijd. Bezinning op dat verleden is nodig om tot dekolonisatie van kennis te komen.

Het KNAG is ontstaan in de tijd van de Verlichting en de wetenschap, maar ook de tijd van imperialisme en kolonialisme. Het werd in 1873 opgericht door vier leraren aardrijkskunde met als doel ‘vermeerdering der kennis van de Aardbol’. Maar achter dat wetenschappelijke hoofddoel zaten meerdere praktische doelen en belangen, zo valt te lezen in een brief die de oprichters van het KNAG in februari 1873 stuurden aan bekende beoefenaars van de aardrijkskunde: ‘… teneinde de ontwakende belangstelling in de aardrijkskunde aan te wakkeren, en daardoor de kennis te vermeerderen, waarvan onder andere de handel, scheepvaart, industrie, kolonisatie en emigratie de vruchten konden plukken’.

Geografie als wetenschap

Van een methodologische revolutie zoals in de jaren 1960-70 is geen sprake, maar van een stilstand evenmin. Nieuw manieren om data te verzamelen en te analyseren zijn volop in ontwikkeling. Toenemende rekencapaciteit maakt kwantitatieve analyses steeds complexer. Daarnaast bloeien kwalitatieve methoden.

´De opleiding leerde mij met kritische blik kijken’

Hoewel minder dan historici vinden ook geografen werk in de journalistiek. Bijvoorbeeld Cunera van Selm (59), eindredacteur en chef verslaggevers bij RTV Noord. Na een echte geografische baan kwam ze terecht in de journalistieke wereld. Daar is ze als een vis in het water.

In 1873, oprichtingsjaar van het KNAG, waren er geen universitair opgeleide geografen in Nederland. Die kwamen er pas nadat in 1877 C.M. Kan, leraar op een hbs in Utrecht en medeoprichter en secretaris van het KNAG, in Amsterdam werd benoemd tot hoogleraar geografie, na lobbywerk van het genootschap. In 1908 kreeg ook de universiteit in Utrecht professoren in de sociale en fysische geografie. Het waren aanvankelijk bijvakken; pas in 1922 werden ze volwaardige universitaire opleidingen in Amsterdam en Utrecht. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er ook geografische leerstoelen in Groningen, Nijmegen en aan de Vrije Universiteit in Amsterdam (tot 1986).

Als je docenten vraagt naar de grootste verandering in het aardrijkskundeonderwijs van de afgelopen jaren, noemen ze digitalisering en geo-ict vaak als eerste. De introductie en diffusie van geo-ict gingen echter met horten en stoten, en nog steeds zijn er uitdagingen.

Het lustrumcongres Ruimte voor Transitie op 9 juni draait om vier zeer urgente thema’s die enorme investeringen én nieuwe manieren van denken vereisen. Deel 2 van een vooruitblik.