Trends in fysisch-geografisch onderzoek

De fysische geografie in Nederland heeft zich de afgelopen decennia stormachtig ontplooid. Wat zijn de voornaamste ontwikkelingen in het vakgebied?

Midden in de actualiteit

Jopy Willems werkt als senior beleidsmedewerker Water bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze wist al jong dat ze ‘iets’ met of in het buitenland wilde gaan doen. Aardrijkskunde vond ze leuk op de middelbare school, en zo was Sociale Geografie en Planologie (SGPL) voor haar een logische studiekeuze. Ze vertelt over haar loopbaan tot nu toe en we ontdekken dat ze altijd midden in de actualiteit zit.

Het 150e jaar van het KNAG vieren we wederom met een extra dikke Geografie. Dit keer draait het niet zozeer om de jubilaris, maar om het onderwijs, de wetenschap en geografie in de praktijk in de afgelopen vijftig jaar. Ben de Pater, Leo Paul, Rob van der Vaart en Florien Willems vormden de gastredactie van dit lustrumnummer. Zij zorgden voor de inhoud, met artikelen van eigen hand en van allerlei geografen betrokken bij onderwijs, wetenschap of werkend in de praktijk.

Dekolonisering zonder einde?

Het KNAG, de geografische wetenschappen en het aardrijkskundeonderwijs hebben hun wortels in de koloniale tijd. Bezinning op dat verleden is nodig om tot dekolonisatie van kennis te komen.

Kaarten tonen in één oogopslag een veelheid aan data en helpen ruimtelijke patronen te ontdekken. Daarbij is zelf een kaart maken makkelijker dan ooit. Maar kaarten zijn meer dan neutrale visualisaties, zoals weer bleek bij de recente discussie rond ‘De Stikstofkaart’ (Geografie januari 2023). Aandacht in het onderwijs voor een kritisch cartografisch perspectief is daarom belangrijker dan ooit. 

Meten is weten

Drones, terrestrische laserscanners, grote schaalmodellen, luminescentiedateringen: de hedendaagse fysisch geograaf beschikt over een arsenaal aan technieken waarvan voorgangers niet eens konden dromen. We duiken hier wat dieper in de mogelijkheden.

Het landschap is een brug tussen verleden en toekomst

Michiel Purmer staat dagelijks met zijn voeten in de klei of tussen de archiefkasten. Als Erfgoedspecialist voor Natuurmonumenten draagt hij zorg voor ons landschappelijk verleden. Nog elke dag ziet hij zijn geografiebasis terug in het werk. ‘De klassieke ruimtelijke bril is écht belangrijk.’

In 1873, oprichtingsjaar van het KNAG, waren er geen universitair opgeleide geografen in Nederland. Die kwamen er pas nadat in 1877 C.M. Kan, leraar op een hbs in Utrecht en medeoprichter en secretaris van het KNAG, in Amsterdam werd benoemd tot hoogleraar geografie, na lobbywerk van het genootschap. In 1908 kreeg ook de universiteit in Utrecht professoren in de sociale en fysische geografie. Het waren aanvankelijk bijvakken; pas in 1922 werden ze volwaardige universitaire opleidingen in Amsterdam en Utrecht. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er ook geografische leerstoelen in Groningen, Nijmegen en aan de Vrije Universiteit in Amsterdam (tot 1986).

Als je docenten vraagt naar de grootste verandering in het aardrijkskundeonderwijs van de afgelopen jaren, noemen ze digitalisering en geo-ict vaak als eerste. De introductie en diffusie van geo-ict gingen echter met horten en stoten, en nog steeds zijn er uitdagingen.

Het lustrumcongres Ruimte voor Transitie op 9 juni draait om vier zeer urgente thema’s die enorme investeringen én nieuwe manieren van denken vereisen. Deel 2 van een vooruitblik.