Aardrijkskunde op de basisschool in de afgelopen decennia

Sinds de jaren 1970 is het aardrijkskundeonderwijs op de basisschool en op de pabo flink veranderd. Het vak maakt steeds vaker deel uit van een groter geheel, waarbij de vakkennis in de verdrukking komt. Maar de maatschappelijke relevantie en de rol van de leerling zijn meer op de voorgrond getreden – althans in de doelstellingen van vak- en leergebied.

‘Activerend onderwijs’ is nu het devies

Het universitaire landschap is in veertig jaar ingrijpend veranderd, en dat is terug te vinden bij de geografische opleidingen. Schaalvergroting, disciplinaire verwatering, internationalisering, meer aandacht voor vaardigheden. Krijgen de afgestudeerden nog wel een ruimtelijke bril aangemeten?

In 1935 hield Louis van Vuuren, hoogleraar sociale geografie in Utrecht, op de Eerste Nederlandse Geografendag – min of meer de voorloper van de hedendaagse KNAG Onderwijsdag – een toespraak over ‘de geschiktheid van den sociaal geograaf voor beroepen in het praktische leven’. Hij voorspelde dat geografen zouden worden ingeschakeld bij onderzoek ter voorbereiding van ruimtelijke plannen (‘want een plan voor stadsuitbreiding is niet en is nooit geweest een technisch ingenieursprobleem’). Afgestudeerden zouden ook hoofd van de afdeling sociaaleconomisch onderzoek van een Kamer van Koophandel kunnen worden, of journalist. Vrouwelijke geografen ‘die zich hebben gespecialiseerd in de sociaal-psychologische richting’ konden leidinggevende worden bij grote ondernemingen met veel werkneemsters, zoals Philips, Verkade en De Gruyter.

Trends in fysisch-geografisch onderzoek

De fysische geografie in Nederland heeft zich de afgelopen decennia stormachtig ontplooid. Wat zijn de voornaamste ontwikkelingen in het vakgebied?

Midden in de actualiteit

Jopy Willems werkt als senior beleidsmedewerker Water bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze wist al jong dat ze ‘iets’ met of in het buitenland wilde gaan doen. Aardrijkskunde vond ze leuk op de middelbare school, en zo was Sociale Geografie en Planologie (SGPL) voor haar een logische studiekeuze. Ze vertelt over haar loopbaan tot nu toe en we ontdekken dat ze altijd midden in de actualiteit zit.

Het 150e jaar van het KNAG vieren we wederom met een extra dikke Geografie. Dit keer draait het niet zozeer om de jubilaris, maar om het onderwijs, de wetenschap en geografie in de praktijk in de afgelopen vijftig jaar. Ben de Pater, Leo Paul, Rob van der Vaart en Florien Willems vormden de gastredactie van dit lustrumnummer. Zij zorgden voor de inhoud, met artikelen van eigen hand en van allerlei geografen betrokken bij onderwijs, wetenschap of werkend in de praktijk.

In 1873, oprichtingsjaar van het KNAG, waren er geen universitair opgeleide geografen in Nederland. Die kwamen er pas nadat in 1877 C.M. Kan, leraar op een hbs in Utrecht en medeoprichter en secretaris van het KNAG, in Amsterdam werd benoemd tot hoogleraar geografie, na lobbywerk van het genootschap. In 1908 kreeg ook de universiteit in Utrecht professoren in de sociale en fysische geografie. Het waren aanvankelijk bijvakken; pas in 1922 werden ze volwaardige universitaire opleidingen in Amsterdam en Utrecht. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er ook geografische leerstoelen in Groningen, Nijmegen en aan de Vrije Universiteit in Amsterdam (tot 1986).

Als je docenten vraagt naar de grootste verandering in het aardrijkskundeonderwijs van de afgelopen jaren, noemen ze digitalisering en geo-ict vaak als eerste. De introductie en diffusie van geo-ict gingen echter met horten en stoten, en nog steeds zijn er uitdagingen.

Het lustrumcongres Ruimte voor Transitie op 9 juni draait om vier zeer urgente thema’s die enorme investeringen én nieuwe manieren van denken vereisen. Deel 2 van een vooruitblik.