Tussen 1852 en 1916 verscheen het Jaarboekje voor de leden van het Nederlandsch Instituut van Ingenieurs. Het is een soort almanak annex agenda, met een enorme hoeveelheid informatie. Zo bevat het exemplaar voor 1873 gegevens over ‘Spoorwegstations en Halten, in Nederland’ en ‘in Nederlandsch Indië’; ‘Spoorwegstations en halten met telegraafkantoren en niet aan spoorwegen gelegen telegraafkantoren’; ‘Gouvernements telegraafkantoren op Java en Sumatra’ en een ‘Verkorte terminologie der metrieke maten en gewigten’.

Dan zijn er nog achttien vaste bijlagen, met gegevens over zaken als de ‘Slagdrempeldiepte onder AP der Sluizen en Waterkeeringen om de Zuiderzee’ en ‘Gewigt van koperen pijpen per strekkende Engelsche voet’. Kortom, een amalgaam aan feiten waarmee een ingenieur zijn voordeel zou kunnen doen.

In de collectie van het KNAG bij het Allard Pierson in Amsterdam bevindt zich deze kaart van Nederlands-Indië uit 1873. Vooral de rode tekst rechts onderin intrigeert. Want wat is een ‘premie-kaart’?

In het westen van Nederland zijn vanaf begin 17e eeuw enorm veel meren, meertjes, rivier- en zeearmen ingepolderd. Voor de meeste van deze droogmakerijen zijn kaarten vervaardigd: planningskaarten, technische kaarten voor de uitvoering van de droogmaking en kaarten met de beoogde perceelsgrenzen om investeerders aan te trekken. In het dit jaar verschenen boek Polderkaarten van Wim Renkema, Marc Hameleers en Peter van der Krogt zijn honderden van deze kaarten beschreven en afgebeeld. Om het boek niet te omvangrijk te laten worden – het telt toch al 900 pagina’s – zijn kaarten van na 1860 niet opgenomen. De hier afgebeelde kaart van Polder II is uit 1873 en dus dertien jaar te nieuw voor het boek.

In de KNAG-collectie bevinden zich twee kaarten van Sumatra uit 1873. Hoewel ze in hetzelfde jaar verschenen, verschillen ze totaal van inhoud. Wat is het verhaal erachter?

Toen troepen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger in april 1873 voet aan wal zetten op Atjeh, was hun topografische kennis van het sultanaat gebrekkig. Dat kwam ze duur te staan: de expeditie liep uit op een bloedig fiasco en de Nederlanders dropen na zeventien dagen af.

In de KNAG-collectie bevinden zich drie kaarten uit 1873 over de Maxwell [Land] Grant in New Mexico. Het gaat om een geologische kaart, een landbouwkaart en een kaart van geplande spoorwegverbindingen. Wat is het verhaal erachter?

In 1873 verscheen een grote kaart van het Javaanse schiereiland Muria (94 x 122 cm), uitgegeven door het Topographisch Bureau in Den Haag. Deze toont een gedetailleerd beeld van de residentie Japara, inclusief de enorme vulkaan en dichtgeslibde zeestraat.

Door stedenbouwkundige ontwikkelingen in Rotterdam veranderde het stratenplan in de 19e eeuw voortdurend. Hierdoor nam de vraag naar nieuwe plattegronden toe. Dit plan van Rotterdam uit 1873 is een van de vele commercieel uitgegeven stadskaarten uit die tijd. Details op de kaart vertellen over de stad en zijn ontwikkeling.

In 1873 verscheen deze kaart van het Koninkrijk der Nederlanden met een bijkaart van het Groothertogdom Luxemburg, dat in die tijd onder het huis van Oranje-Nassau viel. Aan de zijkanten staan – nogal verrassend – de wapens van zestien landen in Europa, met teksten waarin het wemelt van de spelfouten.