[8] Mini-mysterie rond een kaart van Nederlands-Indië uit 1873

In de collectie van het KNAG bij het Allard Pierson in Amsterdam bevindt zich deze kaart van Nederlands-Indië uit 1873. Vooral de rode tekst rechts onderin intrigeert. Want wat is een ‘premie-kaart’?

Waar kijken we naar wanneer we een kaart onder ogen krijgen? Sommigen van ons gaan onmiddellijk op zoek naar aanknopingspunten in het kaartbeeld, zoals hun woon- of werkplaats, of trachten zich aan de hand van de kaart te oriënteren. Anderen worden aangetrokken door de zogenoemde perikaart, de informatie rondom het kaartbeeld. Dat laatste overkwam mij toen ik voor het eerst deze kaart van Nederlands-Indië zag. Mijn blik viel meteen op de tekst rechts onder de kaartlijst: ‘Premie-kaart voor de aarde en haar volken 1873’.

Premie-kaart

Waarom was ik zo getroffen door dit stukje tekst? Natuurlijk schreeuwen de rode letters om aandacht op een kaart die verder nogal druk en dof oogt. Maar, eerlijk is eerlijk, mijn nieuwsgierigheid werd vooral geprikkeld uit onwetendheid. Want wat is dat, een premiekaart? Is het een verouderd woord waarvan we de betekenis niet meer kennen? Is het een heel specifiek type kaart dat in 1873 misschien courant was, maar vandaag al lang niet meer? Of is het een perfect normaal Nederlands woord dat ik als Vlaming niet begrijp? In mijn voordeel pleit alleszins dat de term niet is opgenomen in de Woordenlijst Nederlandse Taal (het ‘Groene Boekje’), de Dikke Van Dale of het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Toch wordt het woord nog steeds gebruikt: wie ‘premiekaart’ googelt, komt terecht op websites over vakbondspremies en uitvaartverzekeringen. Maar daarmee schieten we hier weinig op, dunkt me.