geografie juni 2010

Special: de Rijn | Geologie | De bron | Tektoniek en rivierdynamiek | Ruimte voor de Rivier | WaalWeelde: integrale gebiedsontwikkeling | Internationaal beheer | Multimodaal vervoer | En verder: Vulkaanuitbarsting IJsland reikt ver | Blauwestad & het Blauwe Dorp | Op de fiets door Utrecht

Kennis

De Rijn: een levensader met vele functies

Een special over de Rijn kan letterlijk alle kanten opgaan. Naar de bron en dwars door het omvangrijke stroom gebied dat delen van maar liefst negen landen beslaat. Met een duik in de geologische geschiedenis, waarbij de Rijn haar loop vele malen verlegde en dat nu nog zou doen als we haar niet hadden ingesnoerd met kribben, dijken, sluizen en kanalen. Anno 2010 krijgt de Rijn weer meer ruimte, in verband met hoogwaterbeheer, maar ook om het zwaar beproefde ecosysteem enigszins te herstellen. 

Nederland
Kennis

Het stroomgebied van de Rijn

Voorbij Bonn verbreedt het Rijndal zich en stroomt de Rijn de Nederduitse Laagvlakte binnen. Vroeger slingerde de rivier hier met talrijke meanders door het laagland. Net als in de Boven-Rijnse Laagvlakte is de rivier hier op vele plaatsen rechtgetrokken en in een vast rivierbed geperst. Doordat de dijken hier echter verder van de rivier liggen kan de Rijn er bij hoogwater verder uitzetten. Hier stroomt de Rijn langs het belangrijkste industriegebied van Duitsland, het Ruhrgebied. Als de Rijn bij Spijk Nederland binnenstroomt is de rivier zo’n 700 meter breed.

fysische geografie
Kennis

Een wispelturige levensloop

Wij weten niet beter of de Rijn ontspringt in de Alpen. Maar uit grind- en zandafzettingen valt af te leiden dat hij zo’n 24-34 miljoen jaar geleden mogelijk begon in de Eifel en dankzij tektonische bewegingen zijn tentakels geleidelijk uitstrekte naar het zuiden en westen. Ook de benedenloop was bepaald niet standvastig en wandelde miljoenen jaren terug heen en weer tussen Bretagne en Terschelling.

fysische geografie
Kennis

De omstreden bron

In de buurt van de Oberalppas, bij de Tomasee op 2345 meter hoogte, hangt een bronzen bordje met daarop ‘Rheinquelle, 1320 km bis zur Mündung’. Veel wandelaars ondernemen de tocht naar dit idyllische meertje, maar lopen ze wel goed? Als we uitgaan van wat je op school bij aardrijkskunde leert, ligt de bron nog zuidelijker.

fysische geografie
Kennis

Tektoniek beïnvloedt rivieren in Nederland

De loop van rivieren in het lage Nederland werd niet alleen bijgestuurd door klimaatveranderingen met koude en warme perioden, zeespiegelstijgingen en overstromingen, maar ook door tektonische bewegingen – hoe bescheiden ook.

fysische geografie
Kennis

Rivierdynamiek in de holocene Rijn-Maasdelta

In de loop van duizenden jaren veranderen rivieren hun koers onder invloed van zeespiegelstijgingen, bodembeweging en klimaatverandering. Maar in de Rijn-Maasdelta werden dergelijke ‘avulsies’ de laatste 8500 jaar ook door het riviersysteem zelf ingegeven.

fysische geografie
Kennis

Fietsen door verdwenen rivieren

Door de Utrechtse Waarden loopt een fietsroute die je wegwijs maakt in de aardkundige geschiedenis van dit ooit kletsnatte stukje Nederland.

fysische geografie
Nieuws

Ruimte voor de Rivier

In 1993 en 1995 steeg het waterpeil in de grote rivieren tot verontrustende hoogte. In 1995 was zelfs sprake van een bijna-ramp: een kwart miljoen mensen en één miljoen dieren moesten worden geëvacueerd. Vanwege de klimaatverandering blijft de hoogwaterproblematiek urgent. De overheid werkt aan een duurzame oplossing met Ruimte voor de Rivier.

fysische geografie
Opinie

WaalWeelde

Landschapsontwikkeling stuurt rivierverruiming

fysische geografie
Nederland
Kennis

Gereedschap voor uiterwaardebeheer

Bepaling van de vegetatieruwheid met laseraltimetrie

De opstuwing van water door vegetatie in de uiterwaarden leidt tot grote onzekerheid over de waterstand tijdens pieken in de Rijn en Maas. Met hoogtemetingen vanuit de lucht kan de opstuwing echter goed berekend worden. Dat helpt het effect van beheersmaatregelen in de uiterwaarden te vertalen naar veiligheid.

fysische geografie
Nederland
Kennis

Internationaal beheer Rijn is succesverhaal

In de jaren 70 was de Rijn ‘het grootste riool van Europa’; nu is het een relatief schone rivier. Zelfs de zalm is teruggekeerd en schiet weer kuit in de zijrivieren. Spil in de succesvolle internationale samenwerking was de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) die dit jaar zestig jaar bestaat.

fysische geografie
Kennis

Grenzen aan de samenwerking in het Rijnstroomgebied

Duits-Nederlandse werkgroep Hoogwater

In het stroomgebied van de Rijn wordt nauw samengewerkt als het gaat om de ecologie en de hoog- en laagwaterwaterproblematiek. Dat is niet altijd zo geweest. We kunnen blij zijn met het huidige niveau van overleg, maar de samenwerking kent grenzen.

fysische geografie
Nederland
Duitsland
Kennis

De Rijn als transportader

Nieuwe vervoersconcepten kunnen rol versterken

De Rijn is een belangrijke transportader in Europa. Toch verliest de rivier marktaandeel aan snelweg en spoor. Multimodaliteit kan de rol van de binnenvaart op de Rijn aanzienlijk versterken.

Kennis

Rustige uitbarsting op IJsland geeft grote problemen

Alwéér lazen we in de media over een vulkaanuitbarsting, ditmaal van de IJslandse Eyjafjallajökull. Het mag dan een rustige exemplaar zijn, hij legde het Europese vliegverkeer volledig lam. De laatste uitbarsting in 1821 duurde twee jaar. Hoe lang gaat deze eruptie ons nog bezighouden?

fysische geografie
vulkanisme
IJsland
Kennis

De laatste Jemenitische jood

Van de eeuwenoude joodse gemeenschap in Jemen, die begin vorige eeuw ruim 60.000 zielen telde, zijn nog 250 joden over. Naast bedreigingen door Huthi-rebellen en al Qaeda-extremisten zijn er ook problemen binnen de eigen gemeenschap. Rabbi Yahya peinst er echter niet over om te vertrekken: ‘Wij zijn Jemenieten en we blijven hier.’

Jemen
Kennis

'Als het er niet is, dan maken wij het'

Oldambt verdrinkt in marktdenken

De fusiegemeenten rondom de leeg blijvende Blauwestad zetten in op alwéér een nieuw imago om de stagnatie in de regio te doorbreken. Oldambt wil met slogans over water, wijdsheid en pionieren tot de verbeelding spreken. Maar een Oldambt ontdaan van verbeelding, dat van oudsher optimistisch en creatief omgaat met de beschikbare middelen, door en voor de bewoners lijkt een passender format.

Groningen
Kennis

Het Blauwe Dorp

De strijd om behoud van een idyllisch tuindorp

Terwijl de landelijke media hun aandacht richtten op de ontwikkeling van de Blauwestad voerden bewoners van het Groningse Blauwe Dorp een achterhoedegevecht voor behoud van hun wijk. Begin november 2009 keerden de rollen om. In de week dat het laatste bouwbedrijf zich terugtrok uit de Blauwestad, ontving de bewonerscommissie van het Blauwe Dorp de complimenten van minister Cramer van Ruimte en Milieu over hun inzet voor behoud van hun tuindorp. Het wijkvernieuwingsproces is nu in volle gang.

Groningen
Kennis

Op de fiets door Utrecht

De fiets is als oer-Hollands vervoermiddel zo vanzelfsprekend dat hij gemakkelijk aan de aandacht ontsnapt. Dat geldt ook in de verstedelijkte regio Utrecht. Toch timmeren overheden er flink aan de weg met fietsbeleid – vooral in Fietsstad Houten. De fiets als redder van onze mobiliteit.

Serie: Nederland in twaalf delen
Utrecht
Kennis

Rekenen met aardrijkskunde

Het ministerie van OCW noemt in haar kwaliteitsagenda 2008 zes speerpunten voor de komende jaren: rekenen en taal, uitblinken, burgerschap, professionele ruimte, examens en verbetercultuur. De vakverenigingen werden gevraagd projectvoorstellen te doen. Eén van de gekozen projecten is ‘Rekenen met aardrijkskunde’ van het KNAG.

onderwijs
Opinie

Boeken Geografie juni 2010

Boekrecensies van Ben de Pater.

Boeken