Al 100 jaar omstreden: Hoe dachten en denken geografen over grenzen?

Heugelijke feiten: afgelopen voorjaar bestond het Goede Vrijdagakkoord een kwart eeuw en kwamen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk eindelijk tot definitieve afspraken over de Noord-Ierse grens in het handelsverkeer. De grens leidt al ruim een eeuw tot spanningen. En ruimer: hoe keken geografen deze eeuw naar grenzen?

• Planbureau voor de Leefomgeving. The Geography of Future Water Challenges. Bending the Trend.
• Hospers, G-J. 111 plekken in Twente die je gezien moet hebben. 
• Deinum, M. Binnenstad in beweging. Alkmaar 1945-2020. 
• Hoving, R. Miep Oranje. Zoektocht naar de koerierster des doods. 
• Blom, P. De onderwerping. Een geschiedenis van de verhouding van de mens tot de natuur. 
• Korthals, M. Goed leven als aardbewoners. Filosofie van een leefbare planeet. 
• Frankopan, P. De transformatie van de aarde. Een nieuwe wereldgeschiedenis. 

In deze verkenning beperken we ons tot de denkbeelden die geformuleerd zijn door geografen uit Europa en de Verenigde Staten tussen pakweg het einde van de 19de eeuw (toen ontstond de geografie als een universitaire discipline in Europa en Noord-Amerika) en het begin van de 21ste eeuw. Daarbij valt op dat vanaf ongeveer de jaren 1980-1990 de studie van grenzen minder monodisciplinair is geworden. Geografen zijn de laatste decennia meer en meer gaan samenwerken met sociologen, politicologen, economen, historici, antropologen en anderen die zich ook van oudsher bezighouden met grensstudies.

• Pallagst, K., M. Bontje e.a. (Red.). Handbook on Shrinking Cities. Edward Elgar.
• Rli, ROB & RVS. Elke regio telt! Een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s.
• Brommer, B. Batavia in 1627. Wonen en leven in een multiculturele stad. 
• Zill, M.O. Familiar strangers, distant neighbours. How the openness of asylum accommodation influences familiarization between asylum seekers and local residents.
• Proulx, A. Veen, dras, moeras. Het onderschatte belang van veengebieden voor onze planeet. 
• Wilson, B. Stadsjungle. De natuur en de stad van het stenen tijdperk tot de klimaatcrisis.
• Tuytens, S. Groeten uit Spanje. 

Ook als bestuurder bleef hij geograaf

Op 27 juli overleed op 83-jarige leeftijd Hans van Ginkel, emeritus hoogleraar sociale geografie aan en oud-rector van de Universiteit Utrecht en ook voormalig rector van de United Nations University in Tokio. Hij kampte al geruime tijd met gezondheidsproblemen. Een terugblik op zijn leven en werk.

Geografie als wetenschap

Van een methodologische revolutie zoals in de jaren 1960-70 is geen sprake, maar van een stilstand evenmin. Nieuw manieren om data te verzamelen en te analyseren zijn volop in ontwikkeling. Toenemende rekencapaciteit maakt kwantitatieve analyses steeds complexer. Daarnaast bloeien kwalitatieve methoden.

Niet langer docent of overheidsplanoloog

Architectenbureaus en ingenieursbureaus waren er al heel lang, maar ‘geografenbureaus’  bestonden tot omstreeks 1980 nauwelijks. Daarna begonnen ze aan een ware opmars.

Gelinde Groeneveld laat zich als zzp’er inschakelen voor ‘strategisch advies en procesbegeleiding’. Ze kijkt terug op ruim 25 jaar werkervaring met gebiedsontwikkeling. We stelden haar enkele vragen. ‘Het is nooit zwart-wit.’

In 1935 hield Louis van Vuuren, hoogleraar sociale geografie in Utrecht, op de Eerste Nederlandse Geografendag – min of meer de voorloper van de hedendaagse KNAG Onderwijsdag – een toespraak over ‘de geschiktheid van den sociaal geograaf voor beroepen in het praktische leven’. Hij voorspelde dat geografen zouden worden ingeschakeld bij onderzoek ter voorbereiding van ruimtelijke plannen (‘want een plan voor stadsuitbreiding is niet en is nooit geweest een technisch ingenieursprobleem’). Afgestudeerden zouden ook hoofd van de afdeling sociaaleconomisch onderzoek van een Kamer van Koophandel kunnen worden, of journalist. Vrouwelijke geografen ‘die zich hebben gespecialiseerd in de sociaal-psychologische richting’ konden leidinggevende worden bij grote ondernemingen met veel werkneemsters, zoals Philips, Verkade en De Gruyter.

Het zijn werelden van verschil: sociale geografie in de jaren 1970 en nu. Nieuwe interdisciplines leiden tot fragmentatie van traditionele disciplines, en de wetenschappelijke gemeenschap van geografen is diverser en internationaler geworden.