Boeken 2024 | 1

Pas verschenen

• Boland, C. Reuchlins reis. De Holland-Amerika Lijn en de landverhuizers. Alfabet, 444 p. + 24 p. foto’s, € 25.

Cathalijne Boland combineert in Reuchlins reis twee onderwerpen: familie- en bedrijfsgeschiedenis. Haar boek is een biografie van George Reuchlin, directeur van de Holland-Amerika Lijn die op 37-jarige leeftijd omkwam bij de ramp van de Titanic. Zijn vrouw Athie bleef intens verdrietig achter. En hoe opereerde de HAL in het krachtenveld van de landverhuizing rond 1900? Reuchlin nam deel aan tal van vergaderingen waar concurrerende rederijen uit Noordwest-Europa overlegden over bijvoorbeeld hun minimumprijzen en hoe ze konden voorkomen dat de Verenigde Staten paal en perk stelden aan het aantal landverhuizers. Kartelvorming was vanzelfsprekend. Het boek is literaire non-fictie, vergelijkbaar met bijvoorbeeld de boeken van Annejet van Zijl.

• Metze, M. Hoog spel. De politieke biografie van Shell. Balans, 632 p., € 34,95.

De bedrijfsgeschiedenis van een multinational is veelal ook impliciet economische en politieke geografie. In welke landen investeer je, in welke landen blijf je of trek je je terug? Blijft het hoofdkantoor of verhuist het naar elders? Hoe ga je om met dictators en actiegroepen, corruptie en chantage, boycots en embargo’s? Marcel Metze, een gerenommeerd onderzoeksjournalist die eerder onder meer Philips en het CDA onderzocht, schreef een voorbeeldige studie van het politiek en economisch handelen van Shell in de 130 jaar van haar bestaan in een wereld vol mijnenvelden, bloed en strijd. Hoe trad het concern op in Nederlands-Indië en later Indonesië, in Zuid-Viëtnam en Rhodesië, in Irak en Iran, in Nigeria en Venetië? Zakelijke motieven waren (en zijn) de leidraad: winstmaximalisatie, dividend voor de aandeelhouder, voorkomen van reputatieschade. Shell was en is een behendige speler op het mondiale schaakbord, zo concludeert Metze.

• Hein, C., Van Mil, Y, & Azman-Momirski, L. Port City Atlas. Mapping European Port City Territories. Nai010publishers, TU Delft, LDE PortCityFutures, 320 p., € 44,95 en gratis digitaal via TU Delft Open Access.

Er staan enkele beschouwingen in, maar het bestaansrecht ontleent dit boek aan de topografische kaarten plus statistische gegevens van de honderd grootste havens, havensteden en omliggende gebieden in Europa. De indeling is regionaal: havens in het Oostzeegebied, rond de Noordzee, aan de Atlantische Oceaan en aan de Middellandse Zee. De atlas nodigt uit tot vergelijkingen: tussen havens direct aan zee bijvoorbeeld, in een estuarium of aan een benedenloop van een rivier. Hoe liggen de haven, de stad en het omliggende gebied ten opzichte van elkaar? In Barcelona vormen stad en haven een geheel, in Marseille liggen de havens een stuk naar het westen. Bordeaux is een monocentrische stad met meerdere havens. Leixões (Porto) is daarvan het spiegelbeeld: een polycentrisch stedelijk gebied met één haven. Afgezien van de prijs is de digitale atlas te prefereren boven de papieren editie, omdat je de kaarten kunt vergroten.

• Hospers, G-J. Europa op ooghoogte. Onderweg in stad en regio. Stichting Stad en Regio/Stadswerk, 79 p., € 10,90 incl. verzendkosten. 

Een stadsboerderij in Oslo, een Romeins amfitheater dat als plein nog steeds bestaat in 

Lucca, de Tschäggättä-traditie in het Lötschental, een 150 meter lange parasol in Sevilla, duivenkastelen op het Griekse eiland Tinos en nog 32 andere columns die Gert-Jan Hospers schreef voor Stadswerk magazine, zijn gebundeld in dit boekje. Het format lijkt op zijn Twenteboek, besproken in het oktobernummer van Geografie. Op de ene pagina 250 woorden tekst, op de andere een mooie foto. Opgewekt van toon, een leuk cadeau. 

Signalementen

Camino Bonifacio

• Volkers, K. Van Dorestad naar Dokkum. In de voetsporen van Bonifatius. Een modern pelgrimspad. Gegarandeerd Onregelmatig, 176 p., € 12,95.

Geograaf Kees Volkers is een productieve auteur van historisch-geografische publieksboeken en vooral gidsen van stadswandelingen en langeafstandswandeltochten. Soms verzorgt hij alleen de historische en landschappelijke informatie en hebben anderen de route uitgezet, zoals bij twee gidsen van het Pieterpad. Soms bedenkt Volkers ook de route of werkt hij een globale route nader uit. Dat is het geval bij het 345 kilometer lange pad dat van Wijk bij Duurstede via de Utrechtse Kromme Rijn en Vecht, de IJsselmeerpolders, de Fries-Overijsselse Venen en de Friese Wouden naar Dokkum voert. De route is opgehangen aan de Engelse missionaris Bonifatius, die in 716 in Dorestad ontscheepte en in 754 bij Dokkum werd vermoord. Volkers schetst het leven en werk van Bonifatius (en zijn voorganger Willibrord), maar het leeuwendeel van de pagina’s is gewijd aan de 24 wandelingen (van maximaal 20 km) die samen de route vormen. Per traject deelt hij tal van historisch-geografische wetenswaardigheden, zowel op regionaal niveau (zoals de Zuiderzeewerken) als op het niveau van dorpen (zoals Vreeland), stadjes (Vollenhove) en losse objecten (Balgstuw Ramspol). Nooit geweten bijvoorbeeld dat men in 1881 van plan was de Vecht recht te trekken (acht bochten zouden worden afgesneden). Uiteindelijk werd ervoor gekozen een nieuw kanaal te graven: het Merwedekanaal, dat later werd verbreed tot het Amsterdam-Rijnkanaal.

Van Dorestad naar Dokkum, verschenen bij de in wandelgidsen gespecialiseerde uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig, bevat handzame kaarten, een duidelijke routebeschrijving, heel veel kleurenfoto’s en degelijke historisch-geografische teksten. Geen praktische informatie in de zin van overnachtingsadressen. Die zal de wandelaar zelf moeten zoeken.

Wolkenlandschappen

• Buist, H.J. (red.). Wolken, weer en meer. Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie, 164 p., A4-formaat, gebonden, € 30; bestellen via vwkweb.nl

Mijn schoonvader hield nauwgezet bij hoeveel millimeter regen in zijn achtertuin viel. Hij noteerde dat in schriftjes. Daar bleef het een beetje bij. Meer serieuze weeramateurs kunnen zich aansluiten bij de in 1974 opgerichte Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie. Bij de VWK verscheen Wolken, weer en meer, onder eindredactie van fysisch geograaf Hendrik-Jan Buist. De titel is speels, maar de inhoud is van niveau. De bespreking van wolkengeslachten en -soorten vormt de ruggengraat van het boek, maar er zijn ook hoofdstukken over water in de atmosfeer (wolken zijn daar ‘de zichtbare vorm’ van), de verticale structuur van de atmosfeer, optische verschijnselen in hoge bewolking, weersatellieten en hoe men is gekomen tot de huidige mondiale standaardindeling (van de World Meteorological Organisation): een Engelse apotheker, Luke Howard (1772-1864), stond aan de basis. Het boek is voorzien van prachtige foto’s in kleur van altostratus duplicatus, cirrostratus fibratus en vele andere wolkenluchten. 

Geografische bundels open access

• Hartmann, Th. e.a. Spatial flood risk management. Implementing catchment-based retention and resilience on private land.192 p.
• Laine, J.P. e.a. Assessing the Social Impact of Immigration in Europe. Renegotiating Remoteness. 274 p.
• Mayer, H. & Lazzeroni, M. (red.). A Research Agenda for Small and Medium-sized Towns. 220 p.
• McPhearson, T. e.a. Nature-Based Solutions for Cities. 388 p. 
• Stegmeijer, E. & Veldpaus, L. (red.). A Research Agenda for Heritage Planning. 256 p.
• Zimmermann, K. & Fedeli, V. (red.). A Modern Guide to National Urban Policies in Europe. 368 p.

Alle titels gratis beschikbaar op elgaronline.com

De Engelse uitgever Edward Elgar rekent stevige prijzen voor zijn boeken. De voornaamste afnemers zijn dan ook niet particulieren, maar universitaire bibliotheken wereldwijd. Toch verschijnen sommige boeken in open access. De kosten worden dan betaald uit budgetten voor onderzoeksprojecten. Hieronder een bespreking van enkele onlangs verschenen OA-boeken die voor geografen relevant zijn en meestal Europa als focus hebben.

A Modern Guide to National Urban Policies geeft een overzicht van stedelijk beleid op nationaal niveau in dertien Europese landen, inclusief Nederland (hoofdstuk geschreven door Bas Denters). Als toegift is een beschouwing opgenomen over de plannen van de Europese Unie met de stad. Nationaal stedelijk beleid heeft vaak vooral oog voor de grote steden en ziet gemakkelijk voorbij aan kleine en middelgrote steden. A Research Agenda for Small and Medium-Sized Towns trekt dat enigszins recht. Zo bevat de bundel een hoofdstuk van Evert Meijers en Martijn Burger waarin ze onderzoeken of kleine/middelgrote steden nabij agglomeraties overwegend profijt trekken van hun situation (borrowed size) of vooral nadelen ervaren (agglomeration shadow).

In stedelijk beleid is steeds meer belangstelling voor de kansen en mogelijkheden van erfgoedplanning. Ruimtelijke ontwikkelingsplannen en monumentenzorg waren vroeger gescheiden werelden, maar tegenwoordig worden ze meer en meer in elkaar geschoven. De bundel A Research Agenda for Heritage Planning juicht dat toe. Ook hebben planners onder druk van de klimaatverandering meer aandacht gekregen voor de kwetsbaarheid van steden voor natuurgevaren. Hoe maken we steden meer weerbaar tegen hitte of overstromingen, hoe creëren we ‘blauw-groene steden’ of ‘sponssteden’? Nature-Based Solutions for Citieszoekt naar ‘natuurlijke’ strategieën die zowel de ecologische voetafdruk van steden verminderen als het welzijn en de gezondheid van stedelingen vergroten. Denk aan meer groen (daktuinen, parken, bomen in de straat) in de stad. Vegetatie zuivert de lucht, verlaagt de temperatuur, slaat koolstofdioxide op en verhoogt de biodiversiteit. Anders dan bij de overige hier besproken boeken is het perspectief mondiaal, niet Europees. Meer toegespitst op wateroverlast van rivieren is Spatial Floodrisk Management. Er staan drie hoofdstukken in over resilient cities, naast hoofdstukken over meer klassieke strategieën om wateroverlast tegen te gaan: het vasthouden van water in de bovenloop, of het creëren van overlaten langs rivieren. Gemeenschappelijk aandachtsveld: de grond die (tijdelijk) moet worden gebruikt om water te bergen, is in de regel in handen van particulieren. Hoe kun je hen overtuigen (of dwingen) tot medewerking?

Ten slotte: irreguliere arbeidsmigranten en vluchtelingen van buiten de EU vestigen zich graag in de grote stad. Terwijl het leeglopende platteland zit te springen om mensen. In Assessing the Social Impact of Immigration zijn casestudies verzameld van berggebieden (Alpen), eilanden (voor de Schotse kust) en andere geografische uithoeken (onder meer in Spanje, Turkije, Noorwegen en Zweden) waar vluchtelingen zijn neergestreken. Wat is de rol van lokale overheden, wat is de sociale en economische impact van de nieuwkomers en wat vinden de gevestigden ervan?