Bevlogen en gretig op de KNAG-Onderwijsdag

Wat houdt aardrijkskundeleraren vandaag de dag bezig en waar halen ze hun inspiratie vandaan? Wat hebben ze zien veranderen en waar kan het volgens hen beter? Een openhartig gesprek met collega’s uit het hele land. 

Leerlingen aan het woord over aardrijkskunde 

Over het leven van middelbare scholieren zijn veel boeiende geografische vragen te stellen, bijvoorbeeld over hun ruimtelijk gedrag in de eigen leefomgeving. Maar leven er ook geografische vragen bij scholieren zelf? Hoe denken zij anno 2023 over de wereld? En wat is hun beeld bij het vak aardrijkskunde?

Aardrijkskunde op de basisschool in de afgelopen decennia

Sinds de jaren 1970 is het aardrijkskundeonderwijs op de basisschool en op de pabo flink veranderd. Het vak maakt steeds vaker deel uit van een groter geheel, waarbij de vakkennis in de verdrukking komt. Maar de maatschappelijke relevantie en de rol van de leerling zijn meer op de voorgrond getreden – althans in de doelstellingen van vak- en leergebied.

Kaarten tonen in één oogopslag een veelheid aan data en helpen ruimtelijke patronen te ontdekken. Daarbij is zelf een kaart maken makkelijker dan ooit. Maar kaarten zijn meer dan neutrale visualisaties, zoals weer bleek bij de recente discussie rond ‘De Stikstofkaart’ (Geografie januari 2023). Aandacht in het onderwijs voor een kritisch cartografisch perspectief is daarom belangrijker dan ooit. 

Het KNAG is ontstaan in de tijd van de Verlichting en de wetenschap, maar ook de tijd van imperialisme en kolonialisme. Het werd in 1873 opgericht door vier leraren aardrijkskunde met als doel ‘vermeerdering der kennis van de Aardbol’. Maar achter dat wetenschappelijke hoofddoel zaten meerdere praktische doelen en belangen, zo valt te lezen in een brief die de oprichters van het KNAG in februari 1873 stuurden aan bekende beoefenaars van de aardrijkskunde: ‘… teneinde de ontwakende belangstelling in de aardrijkskunde aan te wakkeren, en daardoor de kennis te vermeerderen, waarvan onder andere de handel, scheepvaart, industrie, kolonisatie en emigratie de vruchten konden plukken’.

Toen troepen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger in april 1873 voet aan wal zetten op Atjeh, was hun topografische kennis van het sultanaat gebrekkig. Dat kwam ze duur te staan: de expeditie liep uit op een bloedig fiasco en de Nederlanders dropen na zeventien dagen af.

Het zijn werelden van verschil: sociale geografie in de jaren 1970 en nu. Nieuwe interdisciplines leiden tot fragmentatie van traditionele disciplines, en de wetenschappelijke gemeenschap van geografen is diverser en internationaler geworden. 

Continuüm of kloof?

In de jaren 1970 ontwikkelde agrarische geografie zich tot rurale geografie, omdat het platteland steeds minder boerenland werd. De aandacht verschoof naar immateriële ‘beelden van het platteland’, die een hoofdrol spelen in ‘de kloof’ tussen stad en platteland die rondzingt in politiek en media. Hoog tijd deze te dichten met hernieuwde aandacht voor feitelijke ontwikkelingen op het platteland.

Van hobbyisme naar professionalisme

Een proefschrift schrijven is al lang niet meer eenzaam zwoegen aan een zelfgekozen onderwerp. Onderzoek gebeurt nu in teamverband, met deadlines en tussentijdse beoordelingen.

‘Activerend onderwijs’ is nu het devies

Het universitaire landschap is in veertig jaar ingrijpend veranderd, en dat is terug te vinden bij de geografische opleidingen. Schaalvergroting, disciplinaire verwatering, internationalisering, meer aandacht voor vaardigheden. Krijgen de afgestudeerden nog wel een ruimtelijke bril aangemeten?