Krater, Ljubljana: van bouwput naar groene oase
Midden in Ljubljana ligt al jaren een stuk grond te wachten op een bouwproject, waarvan het nog maar de vraag is of het er ooit gaat komen. De meeste bezoekers aan de stad zullen deze plek niet kennen, hoewel het door Tourism Ljubljana aangeprezen wordt als point of interest op hun Visit Ljubljana-website. Het ligt een paar kilometer ten noorden van het stadscentrum, in de 20e-eeuwse woonwijk Bežigrad. Veel toeristen komen er wel langs als ze de stad in of uit rijden over de drukke autoweg Dunajska Cesta. Maar het ligt al sinds 1994 (!) verborgen achter een schutting. Veel omwonenden zullen ook niet weten wat er achter die schutting ligt en waarom. Wat doet die diepe bouwput daar al zo lang en waarom ligt pal daarnaast een dichtbegroeid stukje ‘stadsjungle’? Als je het blok rondloopt kom je bij een toegangspoort in het hek die twee keer per week, of als er een evenement georganiseerd wordt, een paar uur opengaat voor bezoekers. Welkom in Krater!
Tot begin jaren negentig van de vorige eeuw was hier een kazerne van het Joegoslavische leger. In 1991 werd Slovenië onafhankelijk, daarna werd de kazerne gesloopt en kwam de grond vrij voor herontwikkeling. Een deel van het perceel werd daadwerkelijk herontwikkeld, hier staan nu appartementen. Maar een ander deel bleef leeg in afwachting van verdere planontwikkeling. Totdat er daadwerkelijk iets gebouwd zou worden, werd er schutting omheen gezet. Die schutting staat er nu dus nog steeds. Ooit zou hier een nieuw Paleis van Justitie moeten komen, maar de plannen hiervoor zijn in 2022 tijdelijk stopgezet. De grond is eigendom van het Sloveense Ministerie van Justitie. In de ruim dertig jaar sinds de sloop van de kazerne begon er spontaan van alles te groeien aan de rand van de bouwput. In 2020 gaf het ministerie de grond tijdelijk in beheer van het sociaalecologische collectief Krater.
Dit collectief is een samenwerking van de ngo Trajna, de non-profit studio voor stadsdesign Prostorož en de Sloveense Associatie voor Permacultuur. Ontwerpers, kunstenaars, architecten, biologen en ecologen werken hierin samen. Prostorož ontwierp de architectuur en de landschapsinrichting. Hierbij werd bewust gekozen voor mobiele meubels en gebouwen, omdat Krater tijdelijk is. Deze meubels en gebouwen zijn gemaakt van gerecycled afval dat op creatieve manieren hergebruikt wordt. Dit ontwerp won in 2023 de Plečnik Award for Best Public Space, een prijs genoemd naar Ljubljana’s bekendste architect Jože Plečnik. Trajna combineert design met ecologie en richt zich op duurzaam ontwerp waarin mens, dier, plant en bodem beter samengaan: multispecies flourishing. Opvallend is hoe Trajna omgaat met plantensoorten die meestal juist als een groot en groeiend probleem worden gezien: invasieve exoten. De Japanse duizendknoop en de hemelboom die volop groeien in Krater zijn berucht als snelgroeiende en alles overwoekerende soorten, maar worden door Trajna juist ingezet als nuttige grondstoffen. Zo maakt Trajna papier van de Japanse duizendknoop. Dit noemen ze ‘Notweed’, verwijzend naar de Engelse naam van de duizendknoop (knotweed). Behalve deze papierwerkplaats heeft Krater ook een houtbewerkingsatelier en een myco-design laboratorium waar met paddenstoelen gewerkt wordt. Om een zo groot mogelijk publiek te bereiken worden regelmatig workshops, cursussen, festivals en andere evenementen ter plekke georganiseerd en is ook een serie webinars ontwikkeld.
Het Krater-collectief heeft in korte tijd een lokale en nationale, maar ook internationale reputatie opgebouwd. Zo maakt Krater deel uit van een Sloveens netwerk van onderzoekscentra waarin kunst, wetenschap en technologie samenkomen, doet het mee aan het Europese project Future Divercities dat creatieve hubs op ‘lege’ of ‘verwaarloosde’ grond wil ontwikkelen, en was het finalist van de New European Bauhaus Prize in 2022. Hoe meer erkenning en hoe meer netwerkcontacten, hoe groter de kans dat Krater voorlopig mag blijven bestaan. Het collectief zoekt dus actief naar samenwerkingspartners, en met succes. Een recent voorbeeld is een samenwerking met de Amerikaans-Nederlandse kunstenaar, activist en onderzoeker Debra Solomon. Voor het Europees gefinancierde MADE IN Platform for Contemporary Crafts and Design ontwikkelden Trajna en Debra Solomon een plan voor een biodiversiteitscorridor dwars door Ljubljana. Deze corridor zou moeten lopen van Krater in het noorden naar het architectuur- en designmuseum MAO in het oosten. Als eerste aanzet hiertoe werden tijdens de Future Legacies tentoonstelling van het MADE IN Platform kleine stukjes grond langs de corridor met opvallende oranje hekken gemarkeerd om hier te experimenteren met biodiversiteit. Hier blijkt dat kleine ingrepen al groot verschil kunnen maken, zoals gefaseerd delen van stukken grasland maaien in plaats van alles tegelijk. In september wordt de corridor overgedragen aan de gemeente Ljubljana, in de hoop dat die er daadwerkelijk een biodiversiteitscorridor op grotere stukken gemeentegrond van wil maken.
Zo lang geen definitief besluit over de toekomst van de locatie is genomen, blijft alles wat er gebeurt tijdelijk, onzeker en precair. Als je binnenkort in Ljubljana bent, ga er dan dus zeker even langs, want je weet maar nooit hoe lang het nog mag blijven.
