Het geheim van Oak Ridge, Tennessee

Mede dankzij de Cumberland Gap, de doorbraak door de Appalachen (Geografie, april 2019) werd Tennessee een nieuwe kolonisatiegebied achter de bergketen in het oosten van de Verenigde Staten. Vooral Britse en Schotse immigranten vestigden zich op de relatief goedkope landbouwgronden. Daarbij werd de oorspronkelijke bevolking verdreven, met als onmenselijk dieptepunt de deportatie van de Cherokee naar Oklahoma, bekend als de Trail of tears. Latere kolonisatiefronten schoven op naar het midden en westen van Tennessee, waar het op slavernij gebaseerde plantagesysteem tot grote bloei zou komen. Tennessee koos dan ook partij voor de zuidelijke Confederatie, die voor uitbreiding van de slavernij was, terwijl het Noorden restricties wilde. De staat raakte verwikkeld in de rampzalige Amerikaanse Burgeroorlog van 1861-1865 en kwam hier ontredderd en sterk verarmd uit. De infrastructuur was verwoest, het plantagesysteem ten onder gegaan en de niet-agrarische sector was zwaar gehavend. Het zou nog decennia duren voor Tennessee weer enigszins op de been was. De ‘grote ommekeer’ voor Tennesse moest nog komen tijdens de crisis van de jaren 1930.

New Deal

In 1932 boekte de Democratische kandidaat Franklin Delano Rooseveldt (FDR) een verpletterende verkiezingsoverwinning op de Republikein Herbert Hoover. In hoog tempo ontwikkelde FDR de New Deal, een omvangrijk steunprogramma ter bestrijding van de crisis, met onder meer forse financiële steun voor de minder bedeelden én grote werkgelegenheidsprojecten, onder andere gericht op de verbetering van de nationale infrastructuur. Ook de rol van de staat werd fors vergroot. Dit tot gruwel van de Republikeinen.

Dankzij de New Deal-maatregelen leefden de Tennesseans en hun economie op. Nog belangrijker was de oprichting van de Tennessee Valley Authority (TVA,) een staatsonderneming voor de grootschalige productie van goedkope hydro-elektriciteit voor de lokale economie en de export naar omliggende staten.

Manhattan Project

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zocht Defensie geschikte locaties voor het omvangrijke, internationale en streng geheime Manhattan Project, gericht op de ontwikkeling van de atoombom. Tennessee werd aangewezen als plek voor de verrijking van uranium en de productie van plutonium. De keus viel op een dunbevolkte vallei, niet ver van de stad Knoxville én de Norris energiecentrale, die werd gereserveerd voor levering van stroom aan het geheime project.

De zone werd ontvolkt en heringericht, om te beginnen met een aantal barakkenkampen. Deze vormden de basis van het nieuwe stadje Oak Ridge, ook wel The Secret City genoemd. Oak Ridge werd een belangrijke schakel in het Manhattan Project, waarvoor hoogwaardig personeel werd aangetrokken uit ’s lands universiteiten en (energie)bedrijven, terwijl de arbeiders in de lagere echelons vooral werd gerekruteerd in Knoxville. Uiteindelijk telde Oak Ridge in WO II zo’n 75.000 inwoners.

Het bizarre was dat er onder het personeel maar weinigen waren die écht wisten waar ze aan meewerkten. De wegen van en naar Oak Ridge werden dag en nacht gecontroleerd en overal en altijd werd gehamerd op geheimhouding – onder andere via borden en posters. Pas ná de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki en de Japanse capitulatie begrepen de Oak Ridgers waaraan zij precies hadden bijgedragen. In die tijd was de vreugde over de beëindiging van de oorlog overigens aanzienlijk groter dan de compassie met de Japanners en de duizelingwekkende verwoesting in de getroffen steden.

Open blik

Vandaag de dag is Oak Ridge is een ‘gewoon’ Amerikaans stadje met zo’n 30.000 inwoners, half zo groot als ten tijde van het Manhattan Project. Maar de herinneringen aan die periode zijn niet verbleekt. Diverse gebouwen zijn musea geworden waarin het Manhattan Project centraal staat: degelijk, helder, zonder glorie en borstklopperij, en met aandacht voor de gevolgen (ook in Japan). Nog steeds huisvest Oak Ridge een van de nationale onderzoekscentra voor (nucleaire) energievraagstukken. En heeft het daardoor een opvallend groot aandeel hoger opgeleiden in de beroepsbevolking.

BRONNEN

• Bird, K. & Shirwin, M.J. (2006). American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppen-heimer. New York: Vintage Books.
• Culvahouse, T. (Ed.) (2007). The Tennessee Valley Authority: Design and Persuasion. Princeton (NJ): Princeton Architectural Press.
• Downs, M.L. (2014). Transforming The South. Federal Development in the Tennessee Valley. Baton Rouge (LA): Louisiana State University Press.
• Kelly, C. (2020). The Manhattan Project: The Birth of the Atomic Bomb in the Words of its Creators. New York: Blackdog and Leventhal.
• Leuchtenberg, W.E. (2009). Franklin D. Rooseveldt and the New Deal. New York: HarperCollins Publishers.
• Littman, M. (2013). Tennessee. Berkeley (CA): Moon Handbooks.
• Manganiello, C.J. (2017). Southern Water, Southern Power: How the Politics of Cheap Energy and Water Scarcity shaped a Region. Chapel Hill (NC): University of North Carolina Press.
• Olwell, R. (2008). At Work in the Atomics City: A Labor and Social History of Oak Ridge (TN). Knoxville: University of Tennessee Press .
• Rhodes, R. (2012). The Making of the Atomic Bomb (25th ed.). New York (NY): Simon & Schuster.