De inheemse bevolking als grootste slachtoffer van een nieuwe economie

Al tientallen jaren is de Amazone, de zogenoemde longen van de wereld, het slachtoffer van groeiend mondiaal kapitalisme. Na 2004 leek het een tijd goed te gaan door een natuurbeschermend beleid, maar de nieuwe politiek van Bolsonaro gooit roet in het eten: de afgelopen jaren is de aanval op de Amazone alleen maar groter geworden. De inheemse Braziliaanse bevolking is hiervan het grootste slachtoffer.

Het Amazonewoud is 5,5 miljoen vierkante kilometer groot, dat is ruim 130 keer Nederland. Maar in de afgelopen twee jaar is er ruim 13.000 vierkante kilometer bos gekapt. Dit is evenveel als in de vier jaar daarvoor. Afgelopen oktober was de ontbossing van dit oerbos 50 procent meer dan dezelfde maand in 2019.

De huidige president en voormalig militair Jair Bolsonaro is de leider van de conservatieve Sociaal Liberale Partij en heeft het land een betere economie beloofd. In de Amazone zijn de middelen te vinden om een sterke economische groei te garanderen, maar wel ten koste van het oerwoud. Hiermee wordt het leefgebied van de inheemse bevolking, indianen, systematisch bedreigd. Maar vanwaar die grootschalige ontbossing? En waarom is juist de inheemse bevolking daar het slachtoffer van?

Twee vicieuze cirkels

Er zijn twee belangrijke mechanismen die zichzelf versterken: een ecologische en een economische vicieuze cirkel. De ecologische cirkel heeft te maken met de wijze van verbouwen van de inheemse bevolking. Dit is zogenaamde slash-and-burn landbouw, waarbij gebied kort wordt verbrand om vruchtbaarheid te creëren en snel leeg wordt getrokken door intensieve tijdelijke gewassen. Deze slash-and-burn cultivatie maakt land vatbaarder voor bosbranden. Dit maakt de leefomgeving van de inheemse bevolking kwetsbaarder en veroorzaakt noodgedwongen verplaatsing naar nieuwe gebieden. Dit in combinatie met het verdrijven van de indianen om ruimte voor projecten te creëren, zorgt ervoor dat de verplaatsing van deze slash-and-burn cultivatie versnelt en dus de kans op bosbranden ook groter wordt.

De economische vicieuze cirkel heeft alles te maken met de beleidsplannen van de Sociaal Liberale Partij. Bolsonaro wil de economie graag laten groeien en de Amazone is rijk aan gewilde grondstoffen. Het economische beleid van de Braziliaanse president is erop gericht dit oerwoud te exploiteren. Daarom wordt er hout gekapt om te verkopen en om gebied vrij te maken om mijnen te bouwen. Voor deze industriële groei dient de infrastructuur uitgebreid te worden. Ook hiervoor dienen bomen gekapt te worden om ruimte te maken voor nieuwe wegen. Door de toename in capaciteit en efficiëntie groeit de economie. Dankzij deze economische groei is er meer vraag naar grondstoffen en vanuit hier begint de cirkel opnieuw.

Deze economische cirkel drijft echter meer aan dan alleen zichzelf. Ook de ecologische cirkel wordt versterkt door deze economische. De inheemse bevolking moet eerder verplaatsen door de uitbreiding van mijnen en infrastructuur, waardoor zij op meer plekken hun intensieve landbouw moeten bedrijven. Daarnaast zorgt de sterke demografische groei van de mijnwerkerspopulatie voor een groei in levensbehoefte midden in de kwetsbare Amazone. Meer mensen hebben huisvesting en levensvoorziening nodig midden in de Amazone, hiervoor dient eveneens meer ruimte vrijgemaakt te worden.

Inheemse bevolking

Om de gevolgen voor de inheemse bevolking te begrijpen is het van belang om te weten dat deze inheemse bevolking al lang vecht tegen discriminatie en uitsluiting. Sommige indianen verloochenen zelfs hun afkomst: 'Ze hebben een minderwaardigheidscomplex, bang dat ze als wilden worden gezien. Mensen ontkennen wie ze zijn, waar ze vandaan komen', aldus Elaize Farias, een Braziliaanse journalist in de HUMAN documentaire ‘Aanval op de Amazone’. Met de nieuwe economische plannen van Bolsonaro staat hun veilige omgeving wederom op het spel. Door de groeiende bevolking van mijnwerkers en houthakkers komen er meer mensen te leven in oorspronkelijk inheemse gebieden. Hierdoor groeien de spanningen tussen de arbeiders in de Amazone en de oorspronkelijke bewoners met uitingen van geweld tot gevolg.

In een poging van de oppositie van Bolsonaro om het geweld ten opzichte van de natuur en de inheemse bevolking te voorkomen heeft zij de president gevraagd meer land beschikbaar te stellen voor deze mensen. De president wil daar echter niks van weten. Zoals hij zelf zei in 2019 na nieuwe aankondigingen van economische groei en discussie over het land van de inheemse bevolking: 'Jullie hebben land. Meer dan genoeg. Wij hebben het ook nodig. Kijk naar de mogelijkheden voor mijnbouw in de gebieden van Ramposa do Sol, de Yanomani onder het oppervlak van het Fransisco Rodrigues-gebied: daar liggen miljoenen, miljarden!' Volgens de president hebben de indianen geen probleem.

Naast discriminatie en geweldpleging vecht de inheemse bevolking dus ook tegen politieke nalatigheid. De indianen verplaatsen zich uit veiligheidsoverwegingen naar speciaal opgezette kampen. Hier ontstaat langzamerhand overbevolking. Deze kampen zijn aan het krimpen in oppervlakte en raken verder geïsoleerd van elkaar. De toename van het isolement en de hoeveelheid indianen in de kampen zorgt ervoor dat hun natuurlijke wijze van bestaan in gevaar komt.

Voor de indianen vervliegt de hoop op een betere toekomst steeds meer. De Braziliaanse regering blijft doorgaan met de projecten en er heerst dan ook veel wanhoop onder de inheemse bevolking: 'Ons land wordt ingevallen, opgesplitst en verkocht aan mensen die illegaal onze bossen kappen,' aldus Adriano Karipuna, leider van de politieke vertegenwoordiging van de inheemse bevolking.

Beurt aan Brazilië

Voorlopig ziet de toekomst er nog niet positief uit voor de inheemse bevolking. Ondanks zorgen vanuit verschillende organisaties zoals Amazon Aid, Survival International, de Karipuna en Greenpeace lijkt de situatie niet te veranderen. Ook zorgen vanuit Europa over de grootschalige ontbossing hebben nog niet geholpen bij het veranderen van de gedachten van Bolsonaro. De Braziliaanse president is van mening dat de ontwikkeling van het Westen toentertijd ook ten koste is gegaan van veel natuur en dat het nu de beurt is aan Brazilië om een rekening met moeder natuur te vereffenen in ruil voor groei van de economie. De huidige termijn van Bolsonaro duurt nog tot 2022, dus op korte termijn hoeft er geen verandering in het Braziliaanse beleid verwacht te worden. De economische vicieuze cirkel die draait op grondstoffen zal dus blijven bestaan. Ook de ecologische cirkel die de bodem kwetsbaar maakt voor bosbranden wordt voorlopig nog niet doorbroken. De economische groei en de grote ambities van Bolsonaro zullen de inheemse bevolking het grootste kind van de rekening van de rekening maken.

Hoewel dit een fatalistisch beeld is, is er ook een sprankje hoop. De nieuwe president-elect van de Verenigde Staten, Joe Biden, heeft aangegeven druk te willen zetten op Brazilië om de ontbossing te verminderen. Daarnaast komt hij ook met concrete plannen: hij denkt dat dat de wereld financieel zou kunnen compenseren voor het behoud van deze longen van de wereld. Het blijft echter wel de vraag of president Bolsonaro dit geen aantasting vindt van zijn soevereiniteit.

BRONNEN

• Butler, R. (2020, 11 september). Rise in Amazon deforestation slows in August, but fires surge. Mongabay.
• Farias, E. (2019). Aanval op de Amazone [documentaire]. HUMAN.
• Vellén-Pérez, S., P. Moutinho, C. Corrêa Nóbrega, P. De Marco, Jr. (2020). Brazilian Amazon gold: indinegnous land rights under risk. Elementa: Science of the Anthropocene 8:31.