De zijderoutes oud en nieuw

De historische zijderoute was – net als de hedendaagse – in feite een wirwar van routes tussen Oost en West. Sommige liepen dwars door Centraal Azië (een noordelijke en een zuidelijke route). Meestal werden Chang'an (nu Xi’an in de Chinese provincie Shaanxi) en Antiochië (nu Antakya in Turkije) als vertrek- en eindpunt van de continentale routes gezien. Andere routes waren over zee (via Zuidoost-Azië, Zuid-Azië, Perzië en het Arabisch schiereiland en de Somalische havens aan de Oost-Afrikaanse kust naar Egypte). De handelsroutes zijn genoemd naar de meest waardevolle handelswaar: zijde.

De benaming als zijderoute is een late vondst van de Duitse geograaf  Von Richthofen, een student van Carl Ritter. Hij publiceerde daarover in zijn monografie over China uit 1877 en in artikelen in Erdkunde en in Geographical Magazine. Dat sprak tot de verbeelding, ook vanwege de uitvouwbare kleurenkaart waarop hij de continentale zijderoutes afbeeldde. Aanvankelijk werd de beeldspraak voor koloniale projecten gebruikt. Van Richthofen had van 1868 tot 1872  voor de Europees Amerikaanse Kamer van Koophandel van Shanghai gewerkt. Twintig jaar later publiceerde hij over de voor Duitse koloniale expansie in China, met spoorwegen vanuit de haven van Jiaozhou naar Xi’an en dan verder westwaarts uiteindelijk naar Europa. De haven ligt nu in de stad Qingdao en werd in 1898 een Duitse concessie voor 99 jaar. Andere havens kwamen in handen van weer andere buitenlandse mogendheden. Alleen Hongkong en Macau zijn echt 99 jaar respectievelijk Brits en Portugees gebleven. Het is dan ook ironisch dat de eerste gerealiseerde lijn in 2011 – nog vóór er sprake was van OBOR – de spoorwegverbinding tussen Chongqing en Duisburg was.

De zijderoutes zijn een dankbaar thema voor historische conferenties, tentoonstellingen (zoals   Expeditie Zijderoute in de Hermitage in Amsterdam in 2014)  en culturele reizen. Publieke diplomatie is ook een belangrijk onderdeel van het Chinese initiatief.