Gentrificatie in Brixton 

Uitdagingen en kansen voor migrantenondernemers 

Vanwege de grote migrantenpopulatie en aanvankelijk lage huren wemelt het in de Londense wijk Brixton van speciale winkels, kappers en andere migrantenvoorzieningen. Gentrificatie zet deze ondernemingen steeds meer onder druk. Tegelijkertijd biedt de veranderende markt ook kansen. 

Onderzoek naar gentrificatie richt zich vaak op de veranderende huizenmarkt en demografie, maar ook lokale ondernemingen ondervinden de gevolgen. Gentrificatie vindt plaats in uiteenlopende buurten, maar ze hebben vaak een grote migrantenpopulatie gemeen. Ook de winkels en andere voorzieningen zijn ingesteld op een ‘etnische markt’. Zij verdwijnen dan ook in het kielzog van de vertrekkende ‘oorspronkelijke’ bewoners. Nieuwe consumenten melden zich met andere wensen en voorkeuren. 

Gentrificatie wordt in de publieke en academische opinie vaak negatief benaderd. In veel gevallen raken de oorspronkelijke, minder kapitaalkrachtige bewoners in de verdrukking. Aan de andere kant leidt gentrificatie tot een fysieke opwaardering van de buurt, neemt de criminaliteit af en zou je kunnen wijzen op de voordelen van meer gemengde wijken. De realiteit is vaak complexer dan een eenzijdig beeld van verlies of winst. Voor een juist begrip van de dynamiek en diversiteit van gentrificatie is het belangrijk het perspectief van de verschillende actoren te belichten. 

Wijk met geschiedenis 

Brixton is een multiculturele wijk in Zuid-Londen met 80.000 inwoners. Halverwege de 19e eeuw ontwikkelde het hart van de wijk zich geleidelijk tot een commercieel centrum van regionale betekenis – zeker na de opening in 1880 van de Electric Avenue, de eerste elektrisch verlichte winkelstraat in Engeland. In de loop van de 20e eeuw kwamen er drie overdekte markthallen bij. Waar je in de High street (Brixton Road) (inter)nationale ketens tegenkomt, vind je in de overdekte markten en zijstraten vooral onafhankelijke bedrijfjes variërend van eenmanszaken tot winkels met een aanzienlijk personeelsbestand. 

In de jaren 1940 en '50 vestigden zich hier veel West-Indische migranten, later gevolgd door Portugezen en andere Europese migranten. De wijk vormt al decennia het centrum van de Afro- Caribische gemeenschap in Londen, wat onder andere te zien is aan het grote aantal etnische winkels gericht op deze gemeenschap. Hoewel een deel van de Britse winkels zich handhaafde, raakte het totale winkelaanbod steeds meer ingesteld op de Afro- Caribische bevolking. Met relatief lage huren en een grote ‘etnische markt’ vormde Brixton een aantrekkelijk vestigingsplaats voor etnische ondernemers. 

Bij het grote publiek is Brixton echter vooral bekend van de rellen in 1981, toen jongeren slaags raakten met politie – met veel gewonden, arrestaties en schade tot gevolg. Een aanslag op de zwarte gemeenschap in 1999, toen een neonazi een spijkerbom liet ontploffen op Electric Avenue, kreeg veel minder aandacht, maar droeg wel bij aan Brixtons reputatie als onveilig gebied met veel criminaliteit en armoede. 

De laatste decennia heeft de wijk echter een ‘renaissance’ beleefd, die sommigen aanduiden met gentrificatie, en anderen met het meer neutrale regeneratie. Zelfs vergeleken met de sterk gestegen vastgoedprijzen in heel Londen springen die van Brixton er nog uit. 

Gentrificatie 

De gentrificatie is duidelijk zichtbaar in het centrum van de wijk. Naast de komst van nieuwe, welvarende bewoners is Brixton tegenwoordig een populaire bestemming voor shoppende Londenaren uit andere delen van de stad, en voor toeristen. Vooral de markthal Brixton Village wordt steeds meer het domein van middenklasse winkels en restaurants. Ook Pop Brixton, waar op de plek van een voormalige parkeergarage nu tijdelijk allerlei bedrijfjes, winkels en horeca zitten, is razend populair. Het wordt vaak genoemd als een voorbeeld van de kracht van onafhankelijke ondernemingen in Brixton. Echter, de huren zijn er relatief hoog en de ondernemers hebben een middenklasse achtergrond. Voor de kleine lokale migrantenondernemers is Pop Brixton onbetaalbaar. 

Uit interviews die ik had met ondernemers en personeel van 29 winkels in de wijk, komt een sterk besef van de ontwikkelingen in Brixton naar voren. Veel ondernemers hebben de indruk dat de bevolkingssamenstelling de afgelopen jaren sterk verandert. Een deel van de Caribische inwoners is vertrokken en het aandeel blanke, middenklasse bewoners neemt toe. Vanwege het Afro-Caribische karakter van de wijk is veel detailhandel nog steeds ingesteld op deze doelgroep. Denk aan stoffenwinkels, muziekzaken gespecialiseerd in reggae, en modezaken voor Caribische mannen. Daarnaast kent de wijk een hoge concentratie kapperszaken en schoonheidssalons, die veelal een zwart publiek bedienen. Ook het aanbod van de vele groentewinkels, vishandels en slagerijen is grotendeels ingesteld op een zwart (of breder etnisch) publiek. 

Polarisatie 

Veel van de etnische ondernemers zien hun inkomsten teruglopen door het verlies van klanten. De Caribische bevolking verlaat de wijk en er komen maar mondjesmaat etnische klanten van buiten Brixton naar hun winkels. Winkeliers merken dat de functie van de wijk aan het veranderen is. Het zwaartepunt ververschuift geleidelijk van het kopen van dagelijkse boodschappen in etnische winkels naar uitgaan in restaurants en bars. Een groot deel van de vishandels, slagers, groentewinkels en etnische supermarkten heeft moeite het hoofd boven water te houden door het teruglopend aantal klanten. Aan de andere kant hebben velen moeite de stijgende huren en business rates (een belasting op eigendom gebruikt door het bedrijf) op te brengen. 

Er is een polarisering gaande in het commerciële landschap van de wijk. Electric Avenue, een straat met veel klassieke etnische bedrijfjes, trekt vooral migranten en bevestigt het stereotiepe beeld van etnische winkels; kleurrijk en een beetje rommelig. Nieuwe ondernemingen in de markthal Brixton Village en Pop Brixton trekken vooral middenklasse consumenten. Deze zaken zien er gelikter uit en passen qua aanbod en esthetiek in het algemene beeld van hippe hotspots in de stad. Terwijl de straten met etnische ondernemingen leger worden, trekt Pop Brixton vooral in het weekend veel publiek. 

Maar de effecten zijn niet voor alle migrantenondernemers gelijk. Sommigen slagen erin een aanzienlijke groep etnische klanten van buiten de wijk aan te trekken. Vooral de kapsalons, schoonheidssalons en beauty shops gericht op zwarte vrouwen hebben een groot verzorgingsgebied, soms zelfs tot een internationale klantenkring aan toe. Nog altijd openen nieuwe filialen in deze branche in Brixton. Ook bewoners die naar elders vertrokken, zijn hier nog altijd klant.

Aanpassing 

Ondernemers in Brixton zijn zich niet alleen bewust van veranderingen in de wijk, ze spelen daar ook op in. Sommige strategieën zijn kleinschalig en vooral gericht op overleven. Zo leveren diverse groentewinkels, slagerijen en vishandels inmiddels hun verse waar aan de restaurants in de wijk. Deze extra afzet kan het verlies aan reguliere inkomsten echter vaak niet compenseren. Een Koerd die ik spreek in zijn viswinkel, vertelt dat hij in navolging van zijn neef een kapsalon gaat beginnen, omdat hiervoor een betere markt is. Zo’n overstap vereist echter een beginkapitaal, terwijl de ondernemer zijn vertrouwde klantennetwerk verliest. Andere ondernemers beschouwen de demografische veranderingen als een kans een nieuw publiek te bereiken. Zo heeft een Ethiopisch stel onlangs een winkel geopend met Ethiopische producten. Ze willen zowel Ethiopische klanten bedienen als een breder publiek aantrekken en bekendmaken met Ethiopische producten. Een nieuwe haar- en schoonheidssalon in Electric Avenue streeft bewust een neutrale en professionele uitstraling na om zo een brede multi-etnische klantenkring te bedienen. De eigenaar speelt hiermee expliciet in op de veranderingen in Brixton. Hoewel het aandeel niet-etnische bedrijfjes in de wijk toeneemt, vestigen zich er nog steeds nieuwe migrantenondernemers. Een deel kiest bewust voor een meer mainstream benadering van ondernemerschap. Ze hebben een uitgekiend assortiment (niet van alles en nog wat), besteden veel aandacht aan de inrichting (geen allegaartje maar vanuit een bepaald concept) en hechten veel waarde aan marketing. 

Terwijl voor eerdere migrantengeneraties vooral pushfactoren spelen in de keuze voor ondernemerschap – het was moeilijk elders een baan te vinden – wordt de nieuwe groep vaak gemotiveerd door pullfactoren als zelfstandigheid en meer ruimte om je inkomen te verhogen dan in loondienst. Dat wil niet zeggen dat de toekomst van hun ondernemingen in de wijk er zonder meer rooskleurig uitziet. De populariteit van Brixton en de toename van kapitaalkrachtige bezoekers bieden kansen, maar het ondernemingsklimaat is ook veeleisender door de gestegen huren en toenemende concurrentie. Niet alle typen ondernemingen in Brixton lenen zich voor een overgang naar een meer multi-etnische en/of middenklasse clientèle. Zo zullen middelklasse bezoekers eerder exotisch in Brixton gaan eten, dan daar hun boodschappen halen om diezelfde maaltijd thuis te bereiden. En trekt een beautyshop met exotische artikelen zoals shea butter en argan oil meer klanten dan een Caribische mannenmodezaak. Het lijkt dan ook onvermijdelijk dat een aanzienlijk deel van de etnische ondernemingen op termijn verdwijnt. Net als een aantal trendy winkels en restaurantjes trouwens, al zullen die het straatbeeld meer gaan domineren. De gentrificatie van de wijk kent winnaars en verliezers. De toekomst zal leren of Brixtons hechte band met migrantenondernemerschap duurzaam is.

Maarten Kaptein deed tijdens zijn research master Urban and Economic Geography aan de Universiteit Utrecht onderzoek naar de implicaties van gentrificatie voor migrantenondernemers in de Londense wijk Brixton.