Herrie in de duinen

Een nieuwe geografie van de Formule 1 

In 2011 schreven we over de geografie van de Formule 1, de koningsklasse in de autosport. Wat toen ondenkbaar was, is er toch van gekomen: het circuit van Zandvoort staat weer op de kalender. In dit tweeluik de laatste ontwikkelingen in de geografie van de Formule 1 en de uitdagingen waarvoor Zandvoort staat. 

Wat coureurs als Christiaan Alberts, Robert Doornbos en Guido van de Garde nooit voor elkaar kregen, lukt Max Verstappen wel: hij heeft een totale oranjekoorts aangewakkerd. Vergeet het EK voetbal; Formule 1-circuits worden tegenwoordig aangedaan door een rondreizende oranjekaravaan die op de muziek van Snollebollekes van links naar rechts hopt. Na de eerste Verstappentribunes op het Belgische Spa Francorchamps en in Oostenrijk zie je nu volledig oranje tribunes op allerlei Europese circuits. Het ontlokte de Duitse coureur Vettel de opmerking dat de Formule 1 zich in de handen mag wrijven met zo’n publiekstrekker. Want Vettel en Rosberg lukte het zelfs in de jaren dat zij zelf serieus titelkandidaat waren niet om voor een uitverkochte Grandprix in auto-lievend Duitsland te zorgen. Het dieptepunt voor het Duitse circuit Hockenhem was in 2016 toen er op de race slechts zo’n 55.000 mensen afkwamen. Dat betekende veel lege stoeltjes en gemiste inkomsten, terwijl de circuits in Europa het toch al moeilijk hebben. 

Het grote geld achterna 

In Geografie april 2011 schreven we over de trek naar het Oosten. De F1 ging het nieuwe geld achterna. Er zijn veel steden die zich graag verbinden met dit mega-sportevenement. De Formule 1 staat voor spektakel, het summum van motorsport. En al zijn de coureurs tegenwoordig serieuze atleten, de sport heeft nog altijd een playboy-imago. Grand Prix-races bieden steden en regio’s de kans zich op de kaart te zetten. Nog steeds lijken ze ervoor in de rij te staan. Lange tijd waren New Jersey, Kopenhagen en Miami serieuze kanshebbers, nu werpt Saudi-Arabië zich weer op. Critici zien de geografische verschuiving met lede ogen aan: het nieuwe geld bouwt schitterende circuits, maar de tribunes blijven vaak leeg. Enkele circuits verdwenen even snel als ze kwamen: Turkije (2005-2011), Zuid-Korea (2010-2013) en India (2011-2013). 

Nieuwe eigenaren 

Na een reeks schandalen en vervolging wegens omkoping verkocht Bernie Ecclestone, de Godfather van de moderne Formule 1, begin 2017 zijn aandelen in de Formula One Group voor 7,4 miljard dollar aan het Amerikaanse Liberty Media. Daarmee kwam een einde aan zijn veertig jaar durende carrière in de F1, want enkele dagen later onthief Liberty hem van zijn taken. Verder veranderde er weinig: wat meer sociale media, het volkslied voor de start en live races achter de decoder, waar je alleen tegen betaling naar kunt bekijken. 

Wat de nieuwe eigenaren nog niet lukte, is de sport toegankelijker maken voor nieuwe teams. Daarmee blijft de Formule 1 exclusief, maar ook kwetsbaar. Hij wordt in het leven gehouden door mega-investeringen van enkele traditionele automerken, energiedrankfabrikanten en een paar miljardairs. 

Daarbij kan de Formule 1 in de Verenigde Staten qua populariteit nog steeds niet tippen aan ‘traditionele’ Amerikaanse raceklassen als Indycar en Nascar. Het is nog niet gelukt om in de VS een tweede F1-race te organiseren. Wel is het aantal races in het seizoen 2020 mondiaal verder uitgebreid, met Vietnam en Zandvoort als nieuwkomers, maar ook zonder Duitsland. Om dit mogelijk te maken, is de kalender langer geworden; het seizoen duurt nu van half maart tot eind november. Een feest voor de fans, maar een last voor de teams, die hun pitcrews nu bijna het hele jaar door onderweg zien. 

Figuur 1 geeft een inkijkje in de globalisering van de Formule 1. Europa was het hearthland, daarna breidde het circus zich uit naar Noord- en Zuid-Amerika en Australië (de voorloper van de race in Melbourne was die in Adelaide in de jaren '80). In het nieuwe millennium is de beweging naar het Oosten duidelijk zichtbaar. Afrika staat aan de zijlijn. 

In 1962-1985 en 1992-1993 was Zuid-Afrika gastheer van een F1-race, maar ontbrak in de tussentijd vanwege de apartheid en het groeiend internationaal verzet hiertegen. Zulke politieke statements ontbreken tegenwoordig volgens critici. Zo ging de race in Bahrein ondanks de onderdrukte opstand (ten tijde van de Arabische Lente) gewoon door. 

Oude continent 

Het opvoeren van Paul Ricard in Frankrijk (2018) en Zandvoort (2020) op de kalender was een verrassing, maar betekent geen hernieuwde dominantie van Europa. Vanuit de Europese circuits komen veelal dezelfde bezorgde geluiden: ze weten niet of hun plek op de kalender veiliggesteld is, de kosten zijn te hoog en lokale en regionale overheden weigeren mee te betalen. Die zorgen zijn terecht. Zo werd de race in het Duitse Hockenheim vorig jaar ‘gered’ door het jarige Mercedes. Maar dit jaar ontbreekt Duitsland op de Formule 1-kalender. 

Overigens speelde dezelfde discussie ook in Maleisië. Hoewel de tribunes zich goed vulden en de coureurs enthousiast waren, trok het circuit zich terug. De Maleise regering vond dat zij te veel betaalde en daarvan te weinig terug zag. Jarenlang was Sepang het enige circuit in Azië, maar het moet sinds enige tijd concurrentie dulden van onder andere Singapore en Shanghai. 

Figuur 1: Uitbreiding F1-circuits

Roep om duurzaamheid 

Ondertussen roepen critici dat autoracen niet meer van deze tijd is. De herrie, de motoren, het benzineverbruik. Het Amerikaanse Liberty Media heeft zich dan ook ten doel gesteld de sport in 2030 CO2-neutraal te maken. Wellicht deels gedwongen door de steeds serieuzere concurrentie van de volledig elektrische Formule E. Door verbeterde accu’s is de autowissel halverwege de E-race niet langer nodig en zijn steeds meer grote merken ingestapt. Vooral de traditionele automerken willen (ook) in de Formule E meedoen - zeker vanwege de verkoop van e-cars. Een belangrijk aspect van de aantrekkingskracht van de E-klasse zijn de circuits: niet de traditionele racebanen, maar races door de binnenstad van Parijs en Rome, over het voormalige vliegveld in Berlijn en in Marrakesh en Jakarta. Puristen vinden de hele Formule E maar niks: geen gebrul van motoren, en van die Mickey Mouse-circuitjes (kartbaantjes). 

De Formule 1-teams wijzen op de eigen technische innovaties: de KERS (opslag van remenergie), de hybride motoren, de turbo en de verhoogde brandstofefficiëntie. Aan veel fans is de discussie over duurzaamheid overigens niet besteed: de ware beleving van autosport zit in de geur van verbrand rubber en het geluid van gillende V10’s. Voor hen zijn de huidige 1.6 liter-turbomotoren met hun elektrische KERS-systeem een gruwel. 

Mobiliteit 

Waarover de discussie rond duurzaamheid nog minder gaat, zijn de extra verkeersstromen die grote sportevenementen genereren – of het nu gaat om Formule 1, Formule E of een WK voetbal. Het reizend circus van teams, sponsoren, fans en journalisten doet dit jaar 22 circuits aan, verspreid over de hele wereld. En dat betekent veel vliegbewegingen, zeker als nieuwe onderdelen nog last minute met DHL ingevlogen worden. Sportief directeur Ross Brawn van de nieuwe Formule 1-organisatie zegt te kijken naar vervoer via trein en zeeschepen. Om de CO2-doelstelling van 2030 te halen, moeten wat hem betreft de extravagante hospitality units (hij noemt het ‘gin palaces’) die de teams meenemen naar de races in Europa, terug naar bescheidener proporties. 

Ook op andere terreinen wordt gewerkt aan de duurzaamheid van de evenementen. Op sommige circuits hebben de vegetarische curry en biologische havermelkcappuccino hun intrede gedaan, als aanvulling op het traditionele dieet van bier, hamburgers en worst. Op andere plekken moet statiegeld op blik en plastic bekers voorkomen dat de tribunes na de race veranderd zijn in een bult plastic bekers. 

Duurzaamheid gaat ook over de relatie met de lokale omgeving en gemeenschap. Een deel profiteert van het evenement door kamerverhuur of weilanden open te stellen als tijdelijke camping. Maar de grote vraag blijft hoe je de overlast voor de lokale gemeenschap zo veel mogelijk beperkt. Dan hebben we het nog niet over de impact voor het milieu. Het zijn vragen die uiterst actueel zijn in Zandvoort (zie het artikel hierna).

Naschrift: Vanwege het coronavirus zijn alle races tot eind mei afgeblazen. De doorgang van de overige races is onzeker.