Vliegschaamte onder studenten

8 mei 2019
Auteurs:
Marte Vroom
Student onderzoeksmaster Urban and Economic Geography (MSc) aan de Universiteit Utrecht
reizen
onderzoek
Opinie
digital map
FOTO: JESHOOTS.COM/UNSPLASH

Het klimaat warmt op, maar we willen toch op pad. Het liefst ver, ‘want ik vind het belangrijk om erachter te komen hoe men leeft op de wereld’. Aldus een geïnterviewde student. Ook ik heb inmiddels veel landen bezocht, per vliegtuig. Hoewel ik er veel waardevolle dingen van heb geleerd, begon het wel te knagen: al dat vliegen veroorzaakt veel CO₂-uitstoot. Ik laat het vliegtuig nu liever staan. Hebben andere studenten ook vliegschaamte?

 

Vooral de liberalisering van de markt en de opkomst van prijsvechters zoals Ryanair en Easyjet hebben vliegen populair gemaakt. Het aantal passagiers neemt ieder jaar toe en vliegtuigmaatschappijen breiden het aantal bestemmingen uit. Eigenlijk groeit de hele reismarkt, ook bijvoorbeeld internationale busreizen. Zo kende FlixBus een groei van 50 procent in de zomer van 2018 ten opzichte van 2017. Daarnaast gaan er meer mensen op vakantie met de trein. Het aantal passagiers dat een treinticket kocht bij de Treinreiswinkel nam toe van 130.000 in 2017 naar 170.000 in 2018. Ook HappyRail, een online platform voor het boeken van treintickets, zit in de lift.

De echte prijs van vliegen

De laatste tijd is er meer aandacht voor het feit dat vliegen vaak goedkoper is dan reizen per trein*. Dat heeft te maken met verschillende dingen. Zo wordt er geen belasting geheven op kerosine en is een vliegticket vrijgesteld van btw. Dit in tegenstelling tot treinkaartjes: daar zit 9 procent btw op. Ook kunnen door de efficiëntie van vliegtuigen lagere prijzen voor vliegtickets worden gevraagd. En spoorwegmaatschappijen hebben moeite met het vullen van lege stoelen. Terwijl vliegmaatschappijen last minute-tickets voor een spotprijs aanbieden, verhogen de spoorwegen vaak hun prijzen naarmate de datum voor de betreffende treinreis nadert. Lege stoelen zijn blijkbaar niet zo’n probleem.

Vliegen is goedkoop, maar vervuilend. Een vliegreis kan volgens MilieuCentraal zeven tot elf keer meer het milieu belasten dan eenzelfde reis per trein. Naar schatting is vliegverkeer voor 5 procent verantwoordelijk voor de door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Dat besef dringt door bij de samenleving. Er is ook een woord voor gekomen: ‘vliegschaamte’. Een schaamte die iemand ervaart als hij of zij gebruikmaakt van een vliegtuig terwijl er minder milieubelastende alternatieven zijn om zich te verplaatsen.

Vliegschaamte bij studenten?

In het verleden heb ik veel het vliegtuig genomen. In 2017 heb ik vijf maanden lang rondgereisd door Azië waarbij ik veel gebruik heb gemaakt van het vliegtuig. Na de rondreis begon ik me meer en meer te verdiepen in duurzaamheid en kwam ik erachter hoe vervuilend het vliegtuig was.

Ik ben gek op reizen, maar kan ik nog wel gaan vliegen, nu ik de gevaren van klimaatverandering ken?

Bij de studie Sociale Geografie en Planologie kreeg ik colleges over duurzaamheid en leerde ik over het gevaar van klimaatverandering. Vanuit onder andere duurzaamheidsoverwegingen werd ik veganist. Ik liep mee met de klimaatmars, deed mee met de die-in van Extinction Rebellion in Utrecht en staakte tijdens Students for Climate. Ik ben gek op reizen, maar kan ik nog wel gaan vliegen, nu ik de gevaren van klimaatverandering ken en weet dat vliegen bijdraagt aan de opwarming van het klimaat? Ik vroeg me af of andere studenten met het zelfde probleem kampen en besloot het te onderzoeken.

Het kan met enige zekerheid wel gezegd worden: studenten houden van reizen. Ervaren zij vliegschaamte? Ik bevroeg 111 studenten van de bachelor Sociale Geografie en Planologie van de Universiteit Utrecht over hun vlieggedrag.

Figuur 1. Hoe studenten meestal naar het buitenland reizen

In 2018 nam slechts 15 procent van de studenten geen enkele keer de vliegtuig. Ruim de helft nam één of twee keer een vlucht (heen en terug wordt als één vlucht gerekend). 19 procent nam zelfs drie of vier keer het vliegtuig en een klein deel van de studenten koos meer dan vier keer het luchtruim in 2018. Kortom: vliegen is zeer populair onder studenten – zie figuur 1.

Van de studenten die in 2018 hebben gevlogen, vloog 77 procent meestal binnen Europa. Zij zouden hun CO2-uitstoot drastisch hebben verlaagd als ze trein of bus hadden gepakt. Van de studenten die niet vlogen in 2018 (17 studenten), deden zes studenten dat vanwege hun zorg om het klimaat. Zij kozen ervoor om met de trein of met de bus te reizen.

Reinier Krins
Figuur 2. Redenen waarom studenten alsnog gingen vliegen (meer dan één reden mogelijk)

De belangrijkste reden dat studenten besluiten het vliegtuig te nemen lijkt snelheid te zijn. Het vliegtuig is over langere afstanden een stuk sneller dan de trein. De website van NS Internationaal geeft aan dat het ongeveer 11 uur en 15 minuten duurt om met de trein van Amsterdam Centraal naar Barcelona Sants te reizen. Vliegen naar Barcelona is veel sneller: het vliegen zelf kost 1 uur en 45 minuten. Daarbij komt natuurlijk voor- en natransport en inchecken, maar dan nog... Daarnaast kan je minder ver reizen met de trein of bus en je bent beperkter in het aantal bestemmingen waaruit je kan kiezen. Het vliegtuig brengt je sneller, verder en naar meer bestemmingen

Een andere belangrijke reden waarom studenten voor het vliegtuig kiezen is de prijs. Bijvoorbeeld: een retour Amsterdam – Barcelona (heenreis: 18 juli, terugreis: 25 juli) met het vliegtuig kost volgens de website Momondo 152 euro. Een retour Amsterdam – Barcelona met de trein op dezelfde data is volgens de website HappyRail een stuk duurder: 242,10 euro. Het goedkoopst is een busreis: een retour Barcelona met Flixbus kost slechts 107,96 euro, maar het duurt dan wel ongeveer 26 uur om de plaats van bestemming te komen.

Bij de stelling ‘Ik maak me zorgen om klimaatverandering en daarom wil ik minder/niet vliegen’ zei bijna de helft van de studenten ‘misschien/weet ik niet’. Een derde van de studenten gaf aan het eens te zijn met de stelling; een kwart van de studenten was het oneens met de stelling.

Weinig vliegschaamte

Al met al is niet te stellen dat er in brede kring vliegschaamte heerst onder de geënquêteerde studenten: de meningen zijn nogal verdeeld. Ik ben teleurgesteld over deze uitkomst. Hoewel er steeds meer aandacht komt voor klimaatverandering, lijken de meeste studenten er niet van overtuigd te zijn om minder te willen vliegen.

Er is een bewustzijn over de impact van vliegen op het milieu onder studenten, maar het lijkt erop dat dit niet direct leidt tot minder of niet vliegen. Voorlopig blijven ze het luchtruim kiezen.

Invloed vanuit de universiteit?

De universiteit heeft invloed op het vlieggedrag van studenten (en medewerkers). Zo is er in 2018 besloten dat alle vliegreizen die mensen verbonden aan de Universiteit Utrecht voor hun werk maken, worden geturfd en gecompenseerd. De universiteit zou ook kunnen besluiten enkel studie-excursies aan te bieden waarbij niet gevlogen hoeft te worden. De Universiteit Utrecht verplicht mij om één keer op een reis te gaan als onderdeel van het honoursprogramma van de faculteit Geowetenschappen. Afgelopen jaar werd er een reis georganiseerd waarbij het niet mogelijk was om de trein of bus te nemen, waardoor ik niet mee kon. De universiteit zou het bij zulke reizen mogelijk moeten maken om studenten die niet het vliegtuig willen nemen de trein of bus als alternatief aan te bieden. Daarnaast zou de universiteit bij verplichte reizen als onderdeel van een cursus studenten die voor een duurzamere optie kiezen een subsidie kunnen geven, om zo het maken van een duurzamere keuze aan te moedigen.